สิ่งพิมพ์ ‘ปฏิวัติ 2475’ ช่วงต้นระบอบประชาธิปไตย

รายงานโดย ศูนย์ข้อมูลมติชน
จากคำอธิบายของ ณัฐพล ใจจริง

ยุคคณะราษฎร เป็นจุดเปลี่ยนทางสังคมไทยที่สำคัญและยิ่งใหญ่มากที่สุดครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์พัฒนาการทางการเมืองไทยสมัยใหม่

วัฒนธรรมประเพณีที่เรารู้จักคุ้นเคยในปัจจุบันกว่าครึ่งล้วนเป็นผลผลิตไม่ทางตรงก็ทางอ้อมจากยุคสมัยดังกล่าว

ในช่วงเวลาดังกล่าว รสนิยมทางวัฒนธรรมของคนไทยได้ถูกเปลี่ยนแปลงไปในอีกรูปแบบหนึ่ง ที่สะท้อนผ่านงาน “ศิลปะ” “สถาปัตยกรรม” “สิ่งของในชีวิตประจำวันที่แทรกสัญลักษณ์ที่เกี่ยวข้องกับการปฏิวัติ 2475” และ “หนังสือ”

ศูนย์ข้อมูลมติชนได้จัดนิทรรศการ “ศิลปะ สถาปัตยกรรม สิ่งพิมพ์ คณะราษฎร” ที่งาน “สมานมิตรฯ Return” #เปิดโกดังหนังสือดี ตั้งแต่วันที่ 25 พ.ย.-4 ธ.ค.2565

นิทรรศการชุดนี้ มิได้มีเป้าหมายเพื่อแสดงภาพถ่ายเก่า หรือสิ่งของ

แต่เป้าประสงค์สำคัญคือ การบันทึกและเล่าเรื่องราวประวัติศาสตร์ ที่สิ่งของเหล่านี้ได้สะท้อนถึงอำนาจของคณะราษฎรที่ซ่อนแฝงอยู่เบื้องหลัง

“หนังสือ” ชุดนี้ที่นำมาจัดแสดงนี้เป็นหนังสือสะสมของ อ.ณัฐพลใจจริง โดยแบ่งออกเป็น 8 หมวด แต่ละหมวดมีความสำคัญดังนี้ (คำอธิบายหนังสือแต่ละหมวด เขียนโดย ณัฐพล ใจจริง)

ฉลองรัฐธรรมนูญ

งานฉลองรัฐธรรมนูญเป็นหนึ่งในสองงานรื่นเริงของพลเมืองที่ยิ่งใหญ่ที่สุดสมัยคณะราษฎร งานฉลองรัฐธรรมนูญถูกจัดขึ้นครั้งแรกเมื่อ 10 ธันวาคม 2475 โดยงานดังกล่าวเปิดพื้นที่ให้พลเมืองเชื่อมต่อตนเองเข้ากับระบอบประชาธิปไตยที่กำเนิดขึ้นใหม่ และเป็นการร่วมรื่นเริงของพลเมืองที่ยิ่งใหญ่ที่สุดเท่าที่ไทยเคยจัดมาและไม่เคยมีงานไหนที่ใหญ่โตเช่นนี้มาก่อนจวบถึงต้นสงครามเย็น

งานดังกล่าวมีรัฐธรรมนูญเป็นองค์ประธานของระบอบใหม่ซึ่งเป็นบ่อเกิดของสถาบันการเมืองต่างๆ ที่แตกต่างไปจากเดิมที่ยึดถือตัวบุคคลเป็นศูนย์กลาง ดังนั้น งานฉลองดังกล่าวเป็นการเฉลิมฉลองให้กับระบอบที่ยกย่องให้ประชาชนเป็นใหญ่ โดยในแต่ละปีมีกิจกรรมเฉลิมฉลองหลากหลายรูปแบบ ทั้งมหรสพ ขบวนแห่รัฐธรรมนูญ การแข่งขันกีฬา การลีลาศ การประกวดที่สุดของพลเมือง และมีการประกวดเรียงความของนักเรียนนักศึกษา หรือแม้กระทั่งตลาดนัดที่เป็นเพียงวิถีชีวิตของผู้คนธรรมดายังสามารถเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของงานมหกรรมระดับชาติในครั้งนั้นได้ด้วย

ข่าวโฆษณาการ

ข่าวโฆษณาการเป็นสิ่งพิมพ์รายงานการดำเนินงานของรัฐบาลและกระทรวง ทบวง กรมต่างๆ รายเดือน จัดทำโดยกรมโฆษณา(กรมประชาสัมพันธ์) ภายในเป็นการเผยแพร่ข่าวสารที่สำคัญของรัฐบาล ประกาศและกฎระเบียบสำหรับประชาชนและข้าราชการทั่วไปที่พึงทราบ

ข่าวโฆษณาการมีข่าวสารและเหตุการณ์สำคัญในช่วงก่อนและระหว่างสงครามไว้อย่างสำคัญ

คำปราศรัย ของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม

จอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรีที่เห็นความสำคัญกับการสื่อสารทางการเมืองกับประชาชนมาก เขากล่าวปราศรัยถึงประชาชนในวาระต่างๆ เช่น วันชาติ 24 มิถุนายน 10 ธันวาคม และวันปีใหม่ 1 มกราคม ผ่านสื่อมวลชนชนิดต่างๆ ทั้งสิ่งพิมพ์และวิทยุกระจายเสียงเพื่อรายงานผลการปฏิบัติงานของรัฐบาลให้ประชาชนผู้เป็นเจ้าของประเทศทราบ และสร้างความรู้ความเข้าใจระหว่างรัฐบาลกับประชาชน รวมทั้ง การสร้างมติมหาชนด้วย

ธงชาติ

พลันที่การปฏิวัติ 2475 เกิดขึ้น ธงไตรรงค์ถูกเชิญขึ้นเหนือพระที่นั่งอนันตสมาคมเมื่อเวลาย่ำรุ่งเป็นการประกาศถึงการเปลี่ยนแปลงความหมายของชาติมาเป็นสิ่งที่ใหม่ อันหมายถึงประชาชนทั้งมวล ดุจดังมาตรา 1 ในธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามของคณะราษฎรว่า “อำนาจสูงสุดของประเทศนั้นเป็นของราษฎรทั้งหลาย”

จากนั้น ชาติที่หมายถึงประชาชนมีความสำคัญสูงสุดได้ถูกสถาปนาขึ้น

คู่มือพลเมือง

การปฏิวัติ 2475 ไม่แต่เพียงการเปลี่ยนแปลงการผูกขาดอำนาจทางการเมืองที่เคยกระจุกอยู่กับคณะบุคคลจำนวนน้อยมาเป็นของประชาชนทั้งหลายเท่านั้น แต่การปฏิวัติยังทำลายเพดานที่เคยจำกัดความรู้ต่างๆ ที่ทำให้ประชาชนตั้งคำถามต่อความชอบธรรมต่อชนชั้นปกครองและระบอบการปกครองออกไป

ความรู้ใหม่ที่ถูกผลิตขึ้นเรื่อง สิทธิเสรีภาพ วิชาการเมือง กฎหมายรัฐธรรมนูญ หน้าที่ของพลเมือง ลักษณะทั่วไปของระบอบประชาธิปไตย ความสัมพันธ์ระหว่างรัฐกับพลเมือง คุณสมบัติที่พึงประสงค์ของผู้ปกครอง การเข้าสู่ตำแหน่งและหน้าที่ของนักการเมือง การหาเสียงเลือกตั้ง รวมทั้งเรื่องการเมืองระหว่างประเทศ

ความรู้เหล่านี้เป็นสิ่งที่จำเป็นยิ่งสำหรับพลเมืองใหม่ในระบอบประชาธิปไตย

หนังสือเหล่านี้ถูกแจกจ่ายและมีขายทั่วไปในสังคม นี่คือปรากฏการณ์ของหนังสือและการอ่านที่เกิดขึ้นภายหลังการปฏิวัติ 2475

รายงานการประชุมสภาผู้แทนราษฎร

เมื่อการปฏิวัติ 2475 เปลี่ยนแปลงระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบประชาธิปไตยแล้ว สถาบันการเมืองใหม่ที่สะท้อนอำนาจสูงสุดเป็นของประชาชนได้ถูกสถาปนาขึ้น

สภาผู้แทนราษฎรเป็นสถาบันการเมืองที่รับภารกิจสำคัญนั้นในการตรวจสอบอำนาจรัฐ การตรากฎหมายและสะท้อนความคิดความต้องการของประชาชนผ่านการตั้งกระทู้ถาม

ทั้งนี้ สมาชิกสภาผู้แทนฯ มาจากการเลือกตั้งของประชาชนทำให้พวกเขาต้องหาเสียงและจัดทำหนังสือแนะนำตัวและแถลงนโยบายของตนให้ประชาชนประจักษ์เพื่อให้ได้รับเลือกตั้ง

สิ่งพิมพ์เหล่านี้สะท้อนให้เห็นถึงบรรยากาศทางการเมืองในช่วงต้นระบอบประชาธิปไตย

พลเมืองสุขภาพแข็งแรง

เมื่อระบอบใหม่ถูกสถาปนาขึ้น การปฏิวัติทางสังคมผ่านการสร้างสังคมใหม่ หรือ สร้างชาติใหม่ ก็เริ่มต้นขึ้น และเมื่อชาติหมายถึงประชาชน

การสร้างร่างกายให้พลเมืองมีสุขภาพแข็งแรงเป็นสิ่งที่รัฐบาลในระบอบประชาธิปไตยให้ความสำคัญ ไม่เพียงแต่การส่งเสริมให้พลเมืองบริโภคอาหารที่มีประโยชน์เท่านั้น แต่การออกกำลังกายเสริมสร้างความแข็งแกร่งให้กับร่างกายเป็นสิ่งสำคัญด้วยเช่นกัน

ดังเห็นจากนโยบายส่งเสริมกายบริหารในโรงเรียนทุกระดับ การส่งเสริมให้ข้าราชการฝึกเดินทางไกล ความนิยมการเพาะกาย การฝึกฝนมวยปล้ำในสังคมขณะนั้น ความนิยมเหล่านั้นบางส่วนยังสืบต่อเนื่องถึงปัจจุบัน

การต่างประเทศ

เมื่อเพดานแห่งความรู้ถูกทำลายลงจากการปฏิวัติ 2475 ขอบฟ้าแห่งความรู้เรื่องการทูตและการต่างประเทศที่เคยถูกสงวนสำหรับชนชนชั้นนำถูกทำลายลงเช่นกัน

แทบไม่น่าเชื่อว่า หนังสือเกี่ยวกับเหตุการณ์โลกหรือการเมืองระหว่างประเทศถูกผลิตขายอย่างกว้างขวางเพื่อตอบสนองความกระหายใคร่รู้ของสังคมไทย

หนังสือเหตุการณ์โลกร่วมสมัยที่มีราคาถูกพรั่งพรูออกมามากมายอย่างไม่เคยมีมาก่อน

หนังสือเหล่านี้พิมพ์จำนวนมาก บางเล่มพิมพ์มากกว่า 3 ครั้ง อันสะท้อนถึงการเปลี่ยนแปลงโลกทัศน์ของสังคมไทยภายหลังการปฏิวัติที่ถูกเปิดออกอย่างกว้างขวาง

เกาะติดทุกสถานการณ์จาก Line@matichon ได้ที่นี่