ก่อนคลอด ‘ร่างผังเมืองรวม กทม.’ ประชาชนขอไฮไลต์! ไม่ใช่แค่กายภาพแต่เป็นวิถีชีวิต
“ผังเมือง” ฟังดูเป็นเรื่องไกลตัว แต่ความเป็นจริงประชิดตัวกว่าที่เราคิด
เป็นตัวขีดเส้น แบ่งสี ว่าทำอะไรได้-ไม่ได้บริเวณรอบบ้าน การปรับปรุงนโยบายผังเมืองจึงมีความเชื่อมโยงกับชีวิตของผู้คนอย่างยากจะหลีกเลี่ยง
ถือเป็นโอกาสดีที่ประชาชนได้ใช้สิทธิสื่อสารความคิดให้กว้างขวาง หลังการจัดทำ ร่างผังเมืองรวม กทม. (ปรับปรุงครั้งที่ 4) ผ่านพ้นไปไม่นาน กรุงเทพมหานคร มัดรวมสารพัดประเด็นจากการรับฟังความเห็นทั้ง 5 ครั้ง ส่งถึง ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร ปรับปรุงให้สอดคล้องสภาพปัจจุบันกระทั่งแล้วเสร็จ เตรียมโฆษณาปิดประกาศ และจัดรับฟังเสียงประชาชนอีกครั้ง ตามมาตรา 9 ของ พ.ร.บ.การผังเมือง พ.ศ.2562 คาดว่าภายในไม่เกินตุลาคมนี้ก็น่าประกาศใช้ได้
สำหรับส่วนที่อยู่นอกขอบเขตความรับผิดชอบของ กทม. เตรียมส่งไม้ต่อให้กระทรวงมหาดไทย พิจารณาให้ทันบังคับใช้ได้ ภายในปี 2568
“ผังเมือง กทม.ไม่ใช่แค่ผังเมืองเชิงกายภาพ มันเป็นเรื่องของชีวิตผู้คนด้วย มองดูนโยบายภาพรวม ต้องให้เอื้ออำนวยแก่ประชาชน”
ฉัตรวิชัย พรหมทัตตเวที นายกสมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและ สิ่งแวดล้อม (SCONTE) ยืนยันถึงสิ่งที่ควรเป็น ในเสวนาภาคประชาชน ‘ผังเมืองรวม (กทม.) เพื่อคุณภาพชีวิตประชาชน?’ ซึ่งร่วมจัดโดย สมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อม (SCONTE), เครือข่ายชุมชนปกป้องคุณภาพชีวิตคนเมือง (คปช.), สภาองค์กรของผู้บริโภค (TCC), มูลนิธิ ศ.อัน นิมมานเหมินท์, มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค (มพบ.), สภาองค์กรผู้บริโภคกรุงเทพมหานคร (KCC) ณ ห้องอเนกประสงค์ชั้น 1 หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร เมื่อไม่นานมานี้
บ้านเราถูกจัดอยู่โซนไหน
ละเลงสีจนสับสน ขอไฮไลต์ ‘ประชาชน’
“เรื่องง่ายๆ อย่างคำว่า ‘ผังเมือง’ เราเข้าใจมันมากแค่ไหน ถ้าเรื่องนี้เราไม่เข้าใจ อย่างอื่นคงต้องพับเก็บหมด”
ก้องศักดิ์ สหะศักดิ์มนตรี เครือข่ายชุมชนปกป้องคุณภาพชีวิตคนเมือง (คปช.) เปิดฉาก ชวนทำความเข้าใจความหมายของ ‘ผังเมือง’ เพื่อให้เคลียร์คัต โดยแยกชัดว่าคนที่เคยเจอความเดือดร้อนจากสิ่งก่อสร้างใน กทม. ไม่ว่าจะคอนโดมิเนียมที่มีปัญหาพิสดาร หรือระดับบ้าน-อาคารทะเลาะกัน เป็นแค่เรื่องการควบคุมอาคาร แต่เรากำลังพูดถึงกฎหมายผังเมืองที่ใหญ่กว่านั้น
เมื่อแยกคำว่า ‘ผัง’ ความหมายที่เข้าใจง่ายคือ เกี่ยวกับ ผังโฉนดที่ดิน, ผังแปลนบ้าน, ซึ่งเป็นกรรมสิทธิ์ของเรา โดยการมองผังทั้งหมดจะเป็นการมองจากบนลงล่าง แล้วจะค่อยๆ สูงขึ้นไป ความละเอียดจะมากขึ้นจากเส้นแบ่ง-สี ทำให้ความเข้าใจของเราลดลงไปเรื่อยๆ เมื่อ ‘ผังเมืองรวม กทม.’ มีการระบายสีเต็มไปหมด
“ผังเมืองเรื่องประชิดตัวเรา เพราะเขากำหนดว่าเราทำอะไรได้-ไม่ได้ ในพื้นที่บ้านเรา-บ้านเขา หรือบริเวณรอบๆ เราจะไปทำธุรกิจปลูกบ้าน ปลูกอาคารตรงไหน มันถูกกำหนดด้วยสีไว้หมด เช่น สีเหลือง คือที่อยู่อาศัย, สีส้ม พื้นที่หนาแน่นน้อย, สีน้ำตาล หนาแน่นมาก จนกลายมาเป็นสีแดง พื้นที่พาณิชย์ ทำร้านค้าได้ ดูแล้วอาจจะเข้าใจง่าย แต่คำถามที่สำคัญคือ ตัวคุณเองรู้หรือไม่ว่าถูกจัดอยู่ในพื้นที่แบบไหน?” ตัวแทนเครือข่าย คปช.ยิงคำถามที่น่าสนใจ
พร้อมขยายความว่า ‘ผังเมือง’ คือ แผนผังกำหนดการใช้ประโยชน์ที่ดินตามแต่ละประเภทที่ดิน โดยมุ่งหวังให้เป็นการส่งเสริมสุขลักษณะ ความปลอดภัยของประชาชนและสวัสดิภาพของสังคม รวมทั้งให้เกิดความสอดคล้องเหมาะสมกับศักยภาพของการใช้บริการระบบคมนาคม ขนส่ง และสาธารณูปโภค เพื่อรองรับการพัฒนาของเมืองในอนาคต ตามวัตถุประสงค์ของผังเมืองเดิม
ดังนั้น คำว่า ‘ประชาชน’ ตัวเล็กๆ จึงจำเป็นต้องถูกขับเน้น ให้ความสำคัญ
ปัจจุบันกรุงเทพมหานคร ใช้บังคับผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร (ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 3) ปี พ.ศ.2556 ต่อมาในปี พ.ศ.2560 เริ่มมีแนวคิดที่จะปรับปรุงกฎหมายผังเมืองดังกล่าว ทางกรุงเทพมหานคร โดยสำนักการวางผังและพัฒนาเมือง จึงร่วมกับภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง จัดทำรายงานการประเมินผลการบังคับใช้ผังเมืองของกรุงเทพมหานคร ฉบับเดิม
โดยข้อสรุปการประเมินเพื่อนำไปพิจารณาปรับปรุง ได้แก่ การขยายตัวของเมืองที่เพิ่มมากขึ้น ความหนาแน่นของประชากรที่เกินมาตรฐาน การก้าวสู่สังคมผู้สูงอายุ การพัฒนาโครงการขนาดใหญ่ของภาครัฐและเอกชน ความไม่สอดคล้องของแผนผังและข้อกำหนดระหว่าง กทม.และปริมณฑล การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ตลอดจนเหตุผล ประชากรมีความต้องการปรับปรุงผังเมืองรวม
ขอใช้สิทธิเสนอเพิ่ม
เปลี่ยนวิธีใช้ประโยชน์ รักษา ‘อัตลักษณ์ชุมชน’
นับเป็นการระดมสมองของผู้เชี่ยวชาญมาช่วยกันคิด เพื่อให้เกิดพลังในการขับเคลื่อน เพราะไม่ใช่เพียงแค่เรื่องของคนไม่กี่คน
ความประสงค์ที่ชัดเจนของเสวนาครั้งนี้ คือ ‘มติไม่เห็นด้วย’ กับวิสัยทัศน์ในการร่าง ‘ผังโครงสร้างการพัฒนากรุงเทพมหานคร พ.ศ.2580’ เมื่อตระหนักถึงผลกระทบที่ไม่ดี เห็นสิ่งที่จำเป็นต้องทำ และคาดการณ์ถึงผลเสียที่อาจจะเกิดขึ้น ซึ่งจะได้รับผลกระทบถ้วนหน้าเช่นเดียวกัน
ในฐานะ อุปนายกสมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อม (SCONTE) วีระพันธุ์ ชินวัตร ออกความเห็นว่า ข้อที่ควรจะเพิ่มคือ เรื่องการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดิน เพื่อรองรับระบบภูมินิเวศเดิมของเมือง โดยให้สิทธิเจ้าของที่ดินร่วมกับชุมชนเดิมในกรณีเช่าอาศัย เพื่อรักษาอัตลักษณ์และสิ่งแวดล้อมเดิมในเมือง โดยเฉพาะริมคลอง ควบคู่กับการสนับสนุนศูนย์กลางธุรกิจ การค้า และบริการ
สอดคล้องกับที่ อุปนายกสมาคม SCONTE พงษ์สวัสดิ์ อักษรสวาสดิ์ มองในมุมผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมาย
“ผมอยากฝากว่า พ.ร.บ.ผังเมือง จริงๆ ต้องรวมและบูรณาการกฎหมายอื่นๆ ด้วย ขณะนี้มีกฎหมายฉบับหนึ่งที่ออกมาสร้างภาระความยุ่งยากเป็นปัญหาให้กับประชาชนเป็นอย่างมาก”
“ผังเมืองรวมฉบับปี 2562 แม้รัฐบาลเป็นฝ่ายออกมา เราก็ต้องใช้ ซึ่งข้อ 1.เขาอ้างมาตรา 26 ของรัฐธรรมนูญในเรื่องการออกกฎหมายที่จำกัดสิทธิเสรีภาพของเรา ข้อ 2.เขาเขียนไว้ชัดในบริบทแรกเลยว่า การวางและการจัดทำผังนโยบาย การใช้ประโยชน์พื้นที่และการใช้ประโยชน์ที่ดิน ต้องจัดให้มี 1.การรับฟังความคิดเห็น 2.มีการปรึกษาหารือ 3.ผ่านการมีส่วนร่วมของประชาชน”
ที่ผ่านมา 4-5 ครั้ง การรับฟังความคิดเห็นเพียงอย่างเดียวยังไม่เพียงพอ ในมุมมองของ พงษ์สวัสดิ์ เนื่องจากกฎหมายของ กทม.มาตรา 9 กำหนดใหม่แล้วว่า ต้องทั้งรับฟัง ปรึกษาหารือและมีส่วนร่วมด้วยรวมทั้งต้องมีหลักเกณฑ์และวิธีการที่คณะกรรมการผังเมืองกำหนดเวลาเจ้าหน้าที่เชิญประชาชนไปรับฟัง ต้องขอดูหลักเกณฑ์ตรงนั้น
“รวมถึง รัฐต้องคำนึงถึงผู้ที่ได้รับผลกระทบจากผังแต่ละประเภท และต้องประชาสัมพันธ์ให้ทราบถึงวิธีการที่หลากหลายและทั่วถึง โดยมีข้อมูลเพียงพอที่จะให้เข้าใจถึงผลกระทบต่อประชาชน ชุมชน สิ่งแวดล้อม ความหลากหลายทางชีวภาพ และแนวทางการเยียวยาความเดือดร้อน หรือความเสียหายต่อประชาชน เราต้องใช้สิทธิทางกฎหมายตรงนี้ยืนยัน เขาจะเถียงเราไม่ออก”
พงษ์สวัสดิ์ หยิบยกเพิ่มเติมในข้อกฎหมายที่ พ.ร.บ.การผังเมือง พ.ศ.2562 มาตรา 25 ซึ่งระบุไว้ว่า การวางและจัดทำผังเมืองรวม ต้องสอดคล้องกับผังนโยบายระดับภาค และผังนโยบายระดับจังหวัด ต้องสอดคล้องกับความต้องการของประชาชนในพื้นที่ เป็นไปตามหลักเกณฑ์วิธีการ มาตรฐานที่คณะกรรมการผังเมืองกำหนด
“ฉะนั้น ความต้องการของประชาชนเป็นเอก เราจึงนั่งเป็นตุ๊กตาเฉยๆ ไม่ได้ นั่งให้เขาขีดเขียน ไม่เอาแล้ว” อุปนายกสมาคม SCONTE เน้นย้ำ พร้อมชวนถามทางรัฐบาลให้ชัดเจน เช่น ทำไมจัดพื้นที่ตรงนี้จัดผังแนบท้ายเป็นสีแดง
“ถ้าเกิดเช่าที่ดินเขามา หรือพื้นที่ที่ตัวเองรับมรดกมา ตายเลย เสียค่าภาษีบำรุงที่ดินและโรงเรือน ถ้าไม่พอจ่ายเขาก็มายึด อายัด เดือดร้อนนะ ตัวสีแผนผังมันเป็นตัวมาบังคับเรา ถ้าเราบอกว่าไม่ต้องเอาสีทั้งหลาย ได้หรือไม่ ต้องทบทวนสีดังกล่าว เพราะมันคือการบังคับใช้ประโยชน์พื้นที่ และประโยชน์ที่ดิน” พงษ์สวัสดิ์คิดหาทาง
ก่อนเปิดปัญหาที่เจอในด้านกฎหมาย คือ กฎหมายผังเมือง ออกมาตั้งแต่ปี 2518 แต่เรามีกฎหมายแพ่ง พาณิชย์ กล่าวคือในตอนนั้นถ้ามีโฉนดที่ดินในมือ จะทำอะไรก็ได้ จะถมที่สูงอย่างไรก็ได้ ไม่ได้ถูกจำกัดด้วยสีที่กำหนดในผัง ต่างจากตอนนี้
“มันจึงเปรอะไปหมดในกรุงเทพฯ เช่น กรณี คอนโดนแถวอโศก กฎหมายผังเมืองมีอยู่แล้ว อัตราส่วนของผังเมืองกำหนดชัด ใครก็ตามที่จะสร้างอาคารสูงมีพื้นที่รวมกันเกิน 50,000 ตารางเมตรขึ้นไป ที่ตรงนั้นต้องติดถนนหลวง โดยตัวถนนต้องกว้างกว่า 18 เมตร และพื้นที่คอนโดต้องอยู่ติด มีความกว้างไม่น้อยกว่า 12 เมตร ซึ่งหมายความว่า คอนโดนั้นต้องติดถนนอโศกก่อน เช่น ตัวถนนอโศกนั้นมีความกว้างมากกว่า 18 เมตร ความกว้างของที่ทางออกที่ติดต้องกว้างกว่า 12 เมตรด้วย เขาไม่ได้ เขามีแค่ 6.5 เมตร เขาจึงไปเช่าที่การรถไฟฟ้าขนส่งมวลชนแห่งประเทศไทย (รฟม.) ศาลสูงสุดจึงไม่เห็นด้วย”
เกิดคำถามขึ้นมาว่า เหตุใดคนดูแลผังเมืองรวมไม่เคาะเสียก่อน ว่าทำไม่ได้?
“คนดูแลอาคาร รวมถึง พ.ร.บ.ควบคุมอาคาร พ.ศ.2522 ก็ทำไม่ได้ สะท้อนว่ากฎหมายผังเมืองเรามีอย่างดี ศักดิ์สิทธิ์ เป็นไปตามหลักสากลด้วย บ้านเราก็มีกฎหมาย แต่คนไม่ใช้และร่วมกันไม่ใช้” พงษ์สวัสดิ์กล่าว
ห่วงเปลี่ยนสีผัง อัพราคาให้นายทุน
ยกเคสอเมริกา ‘บ้านราคาถูก’ ต้องมา!
ในสายตาของ ภัณฑิล น่วมเจิม ส.ส.กรุงเทพมหานคร เขตคลองเตย และเขตวัฒนา เห็นด้วยกับการส่งเสริมเรื่อง บ้านราคาถูก (Affordable housing) เพราะปัจจุบันการเปลี่ยนสีผังเมือง เป็นเหมือนการอัพราคาที่ดิน
“มันแพงอยู่แล้ว ที่อยู่อาศัยอยู่กันค่อนข้างลำบาก ยิ่งถ้าเราไล่คนจนออกไปอยู่ข้างนอก อยู่หนองจอก ลาดกระบัง แล้วเข้ามาทำงานข้างใน มันไม่เวิร์ก เพราะต้นทุนมันสูงที่จะเดินทางเข้ามา
เมืองที่เจริญแล้วเขาก็พิสูจน์ว่า เมืองต้อง Affordable housing ให้คนสามารถอยู่ร่วมกันในเมือง ถ้าไม่มี เมืองก็ไม่ใช่เมือง ต้องมีการผสมผสานเพิ่มมากขึ้น ยืนยันเรื่องการออกแบบเมืองชั้นใน ไม่ควรเป็นพื้นที่ของความหรูหราอย่างเดียว มันจะอยู่ไม่ได้ในที่สุด จะเหมือนดาวน์ทาวน์ในอเมริกาที่มันตายหมด เพราะมันแพง” ส.ส.คลองเตย-วัฒนาออกไอเดีย
แถมเรื่อง ‘การจัดการน้ำ’ เนื่องจากในเขตมีคลองพระโขนง ที่เชื่อมมาจากคลองประเวศ ซึ่งมีการเปลี่ยนจากสีเหลืองไปเป็นส้ม ทำให้เกิดการเพิ่มราคาที่ดิน อสังหาริมทรัพย์ หากเกิดการปลูกคอนโดริมคลอง น้ำก็จะท่วมอีกอยู่ดี เพราะไปขวางกั้นทางน้ำธรรมชาติ
“เรื่องผังเมือง ไม่ใช่ไปเปลี่ยนสีแล้วเอาใจนายทุนเพื่ออัพราคาที่ดิน สุดท้ายมันไม่เวิร์ก เราต้องมาดูกายภาพเชิงภูมิทัศน์ ว่ามันเป็นอย่างไร แล้วก็อยู่กับธรรมชาติให้ได้ เพราะอย่างไรเราก็ต้องระบายน้ำ จะไปขวางทางน้ำมันไม่มีประโยชน์” ภัณฑิลเผยความห่วงใย
‘เหมือนปลูกบ้าน’ แต่ไม่ฟังเจ้าของ?
ถ้าไม่เป็นธรรม พร้อมปัดตก
ด้านประชาชน ฝากแสดงความคิดเห็นถึงหน่วยงานที่เกี่ยวข้องว่า ผังเมืองฉบับปี 2556 ของเดิมที่มีอยู่ ไม่ดีตรงไหน มีข้อดีข้อเสียอย่างไร
“การที่เขาให้เราไปฟังความคิดเห็นของเขาเพื่อให้รับร่าง แต่เขาไม่มาฟังความคิดเห็นของเรา อย่างนี้มันไม่ถูก พูดภาษาบ้านๆ คือ เวลาที่เราจะปลูกบ้าน เราสร้างบ้านเองไม่ได้ ต้องให้เจ้าหน้าที่ผังเมืองมาช่วยออกแบบให้ แต่คุณต้องรับฟังว่าเราอยากได้บ้านแบบไหน อยากได้ห้องแบบใด และวิถีของแต่ละคน แต่ละบ้านก็ไม่เหมือนกัน” ประชาชนลุกขึ้นคอมเมนต์
พร้อมเรียกร้องให้เจ้าหน้าที่ผังเมืองลงไปรับฟังให้กว้างขวางกว่านี้ โดยเฉพาะจุดที่เปราะบาง ต้องมีข้อมูล ไม่ใช่เพียงมาสรุปให้ฟัง
“คุณต้องไปเอาข้อมูลมาจากทุกที่ มาร่วมกันสร้างบ้านนี้ให้น่าอยู่ ตามใจทุกคน ทุกหลัง มันไม่ได้หรอก แต่ต้องมีการศึกษาข้อมูล และประชาชนอยากเห็นว่า คุณไปทำหน้าที่นั้นแล้ว มีการออกไปรับฟังความคิดเห็น ไม่ใช่ออกแบบเสื้อผ้ามาแล้วคุณก็ใส่เหมือนกันหมด อย่างนี้ไม่ถูกต้อง” ประชาชนเผยความรู้สึกหลังฟังเสวนา
ก่อนจะออกมาเป็นร่างกฎหมายให้ออกความเห็นอีกครั้ง ตัวแทนประชาชนคาดหวังว่าการทำงานของเจ้าหน้าที่จะจริงใจ เป็นไปตามสิ่งที่ได้รับฟังเสียง เพราะยังมีกลุ่มที่พร้อมจะเดินหน้า ‘ปฏิเสธร่างผังเมือง’ หากออกมาเป็นรูปเป็นร่าง อ่านแล้วสะดุด เจอจุดที่ไม่เป็นธรรม
ภาพส่วนหนึ่งจาก ฉัตรวิชัย พรหมทัตตเวที
ภูษิต ภูมีคำ
