Inspired by Khana Rassadorn
ข้าวของร่วมสมัย
แรงบันดาลใจจาก ‘คณะราษฎร’
มิถุนายน เดือนสำคัญในประวัติศาสตร์การเมืองไทย
ปักหมุด 24 มิถุนายน วันอภิวัฒน์สยาม นำประเทศสู่คำว่า ‘ประชาธิปไตย’
ล้มลุกคลุกคลาน กว่า 9 ทศวรรษ พยายามยืนหยัดแม้ยังไม่ตั้งมั่น ทว่า กระบวนการพัฒนาก็ยังดำเนินไป
ล่าสุด ‘ศูนย์การเรียนรู้ประชาธิปไตย พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว’ ร่วมกับ ‘พิพิธภัณฑ์สามัญชน’ จัดนิทรรศการ ‘Inspired by Khana Rassadorn ของร่วมสมัยและงานศิลปะที่ได้รับแรงบันดาลใจจากคณะราษฎร’
ย้อนคืนวันประวัติศาสตร์ผ่านวัตถุสิ่งของเครื่องใช้อันเป็นประจักษ์พยานในเหตุการณ์และห้วงเวลาร่วมสมัย
ชวนให้ตื่นตาตื่นใจไปกับบรรยากาศแห่งอดีตกาลในยุคเปลี่ยนผ่าน
ไม่ว่าจะเป็น ‘สมุดนักเรียน’ ปกรูปพานรัฐธรรมนูญ ซึ่งมีการผลิตจำหน่ายหลายรูปแบบในสมัยคณะราษฎร โดยมากมักผลิตและออกแบบโดยเอกชน บนแนวคิดการใช้สัญลักษณ์ที่สื่อถึงชาติและนโยบายของรัฐบาล มีความชัดเจน เข้าใจง่าย เพราะโรงเรียน เป็นหนึ่งในพื้นที่ที่วิธีการและกลไกต่างๆ ในการสร้างพลเมืองให้มีลักษณะอย่างที่รัฐต้องการ ถูกนำมาใช้อย่างเข้มข้นที่สุด
การศึกษาในรัฐบาลคณะราษฎร ถูกให้ความสำคัญในฐานะหนึ่งใน 6 เสาหลัก ตามประกาศคณะราษฎรที่ว่า
‘จะต้องให้มีการศึกษาอย่างเต็มที่แก่ราษฎร’ ซึ่งสอดคล้องกับการปลูกฝังอุดมการณ์ประชาธิปไตย ที่จำเป็นต้องพึ่งพาการอ่านออกเขียนได้ของประชาชน เพื่อให้การมีส่วนร่วมในการปกครองของประชาชนเป็นไปได้
นอกเหนือจากแบบเรียนของกระทรวงศึกษาธิการ และหนังสือสำหรับประชาชนทั่วไป ยังมี ‘คู่มือพลเมือง’ ตีพิมพ์เผยแพร่โดยกรมโฆษณาการ
เมื่อ พ.ศ.2479 เพื่อให้ประชาชนเข้าใจการเมืองการปกครองในระบอบใหม่
สภาพแวดล้อมในโรงเรียนถูกจัดแต่งให้สอดคล้องและสื่อสารอุดมการณ์ของรัฐด้วยเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นเสาธง การเคารพธงชาติและสวดมนต์ในตอนเช้า การปลูกฝังระเบียบวินัยผ่านเครื่องแบบและทรงผม ไปจนถึงสื่อทางภาพผ่านอุปกรณ์การเรียน
อีกชิ้นสำคัญพลาดไม่ได้ คือ ‘เอกสารหาเสียงของผู้สมัครรับเลือกตั้งปี 2476’ ซึ่งเป็นการเลือกตั้งครั้งแรกของสยาม เมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ.2476
เอกสารดังกล่าว ปรากฏข้อความบนปกว่า ‘ความมุ่งหมายและนโยบายฟื้นฟูเศรษฐกิจเพื่อความสุขสมบูรณ์ของประชาชน’ โดย นายสำราญ อิมะไชย์ ผู้สมัครรับเลือกเป็นผู้แทนราษฎร จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
คาดว่าเอกสารชิ้นนี้ถูกนำไปแจกให้ประชาชนในช่วงการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครั้งแรกหลังการอภิวัฒน์สยามเมื่อปี 2476 ซึ่งเป็น ‘การเลือกตั้งทางอ้อม’ ครั้งเดียวในประวัติศาสตร์ โดยประชาชนเลือกผู้แทนตำบลก่อน แล้วผู้แทนตำบลจึงเลือกผู้แทนจังหวัดเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
การเลือกตั้ง 2476 เกิดขึ้นหลังเหตุการณ์ ‘กบฏบวรเดช’ เมื่อตุลาคม พ.ศ.2476
เมื่อรัฐบาลพระยาพหลพลพยุหเสนาแถลงต่อรัฐสภาวันที่ 28 ตุลาคม 2476 ว่าได้ปราบกบฏบวรเดชเสร็จสิ้น บ้านเมืองสงบแล้ว จึงสมควรจัดการเลือกตั้งในวันที่ 1-15 พฤศจิกายน 2476 โดยประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งใน 70 จังหวัดทั่วประเทศขณะนั้นมีจำนวน 4,278,231 คน มีผู้มาใช้สิทธิเลือกตั้งครั้งแรกจำนวน 1,773,532 คน คิดเป็นร้อยละ 41.45
ทั้งนี้ การเลือกตั้งในปี 2476 ยังไม่มี ‘คณะการเมือง’ หรือพรรคการเมืองเหมือนทุกวันนี้ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีทั้งหมด 156 ที่นั่ง แบ่งเป็นสองประเภท ได้แก่ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภทที่ 1 มีที่มาจากการเลือกตั้ง 78 ที่นั่ง และประเภทที่ 2 มาจากการแต่งตั้ง 78 ที่นั่ง ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475
‘จานฉลองรัฐธรรมนูญบริษัทเนสท์เล่’ เป็นจานแบนพื้นสีขาวริมขอบทอง ขอบวงนอกเป็นลายนูนต่ำลายพันธุ์พฤกษา ตราสินค้าสีแดงรูปป้ายรางวัลตรงกลางทับตราพิมพ์ ‘สินค้าเนสท์เล่’ ล้อมตราด้านบน ‘เป็นที่ระฤกจากบริษัทนมตราแหม่มทูนหัว’
ด้านล่างพิมพ์ลายสี่สีรูปพานรัฐธรรมนูญสีเหลืองล้อมด้วยรวงข้าวโค้ง แถบแพรสีแดงด้านล่าง และธงไตรรงค์ข้างละ 2 ผืน ด้านล่าง แถบแพรสีเหลืองพิมพ์อักษร ‘ที่ระฤกแห่งวันได้รับพระราชทานรัฐธรรมนูญ วันที่ ๑๐ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๗๕’
ด้านหลังก้นจานพิมพ์ตัวอักษรสีเงิน ‘Solian Ware SOHO POTTERY LID COBRIDGE ENGLAND’
‘กาน้ำชาฉลองรัฐธรรมนูญบริษัทเนสท์เล่’ สีขาว มีหูจับโค้งยกสูง ปากสอบขอบปากมีขอบแหลมไปทางด้านพวยกา ขอบหูจับและปากพวยมีลวดลายขีดสีทองตกแต่ง ฐานมีเชิง
กลางกาน้ำด้านหนึ่งเป็นลายพิมพ์ลายสี่สีรูปพานรัฐธรรมนูญสีเหลืองล้อมด้วยรวงข้าวโค้ง แถบแพรสีแดงด้านล่าง และธงไตรรงค์ข้างละ 2 ผืน ด้านล่างแถบแพรสีเหลืองพิมพ์อักษร ‘ที่ระฤกแห่งวันได้รับพระราชทานรัฐธรรมนูญ วันที่ ๑๐ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๗๕’
อีกด้านมีตราสีแดงรูปป้ายรางวัล ‘สินค้าเนสท์เล่’ ล้อมตราด้านบน ‘เป็นที่ระฤกจากบริษัทนมตราแหม่มทูนหัว’
ทั้งนี้ ธรรมเนียมการผลิตเครื่องใช้ที่ระลึกในโอกาสสำคัญ สันนิษฐานว่าเกิดขึ้นในยุโรปก่อน โดยพบว่ามีหลักฐานการผลิตจานที่ระลึกในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก และพระราชพิธีอภิเษกสมรสของเจ้านาย ก่อนที่ธรรมเนียมดังกล่าวจะแพร่หลายเข้ามาสู่สยาม
การผลิตของที่ระลึกในลักษณะนี้นอกจากจะทำโดยรัฐบาลแล้ว ภาคเอกชนโดยเฉพาะบริษัทที่ผลิตสินค้าต่างๆ ก็มักจะผลิตสินค้าที่มีเครื่องหมายการค้าของบริษัทออกจำหน่ายหรือแจกจ่ายในโอกาสสำคัญๆ อยู่เสมอ นัยหนึ่งเป็นการโฆษณาสินค้าไปในตัว
นอกจากนี้ ยังมีอีกหลากหลายวัตถุจัดแสดงน่าสนใจคือ ‘หวยฉลองวันชาติ’, เหรียญที่ระลึกงานปีใหม่ที่จัดทำโดยรัฐบาลคณะราษฎร รวมถึงงานสร้างสรรค์และสัญลักษณ์ที่ถูกผลิตขึ้นในภายหลังโดยได้รับแรงบันดาลใจจากสัญลักษณ์คณะราษฎร เช่น ของที่ระลึกที่มีสัญลักษณ์หมุดคณะราษฎร 63 หนังสือ 2475 นักเขียนผีแห่งสยาม และคอลเล็กชั่นสติ๊กเกอร์ลายเส้นอนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญ เป็นต้น
รับชมนิทรรศการ ‘Inspired by Khana Rassadorn ของร่วมสมัยและงานศิลปะที่ได้รับแรงบันดาลใจจากคณะราษฎร’ ได้บริเวณชั้น 2 ศูนย์การเรียนรู้ประชาธิปไตย พิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว อังคาร-วันอาทิตย์ เวลา 09.00-16.00 น. วันนี้-29 มิถุนายน โดยมีการนำชมนิทรรศการฟรีทุกวันเสาร์เวลา 13.00-14.00 น.