“ขยะอิเล็กทรอนิกส์” คือ ซากผลิตภัณฑ์เครื่องใช้ต่างๆ ที่ไม่ใช้แล้วในชีวิตประจำวัน เช่น โทรทัศน์ คอมพิวเตอร์ และโทรศัพท์มือถือ เป็นต้น ในขณะที่ขยะอิเล็กทรอนิกส์สามารถสร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำ ช่วยให้ความเป็นอยู่และฐานะทางเศรษฐกิจมั่นคงมากขึ้น แต่อันตรายจากขยะอิเล็กทรอนิกส์ก็มีไม่น้อย ทำอย่างไรให้ผู้ที่อยู่ในวิถีชีวิตเช่นนี้ อยู่ได้อย่างปลอดภัยต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม และไม่เกิดผลกระทบในระยะยาว
นายแพทย์สุวรรณชัย วัฒนายิ่งเจริญชัย อธิบดีกรมควบคุมโรคกล่าวระหว่างลงพื้นที่ตรวจเยี่ยมและศึกษาการดำเนินงานแก้ไขปัญหาผลกระทบต่อสุขภาพ และสิ่งแวดล้อมกรณีขยะอิเล็กทรอนิกส์ ในพื้นที่ ต.โคกสะอาด อ.ฆ้องชัย จ.กาฬสินธุ์ว่าประชาชนชาว ต.โคกสะอาด อ.ฆ้องชัย จ.กาฬสินธุ์ เกือบทั้งหมู่บ้านจะประกอบอาชีพคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์ เป็นอาชีพเสริมจากการทำนาเป็นเวลากว่า 20 ปีแล้ว และเนื่องจากขยะอิเล็กทรอนิกส์เหล่านี้มีสารและโลหะหนักหลายชนิด ซึ่งเป็นอันตราย เช่น ตะกั่ว ปรอท แคดเมียม จึงต้องมีการจัดการอย่างเหมาะสมไม่ว่าจะเป็นในเรื่องของการป้องกันตัวเองของผู้ที่ทำหน้าที่คัดแยกขยะ หรือการกำจัดขยะที่เหลือจากการคัดแยกที่ต้องทำอย่างถูกวิธี เพื่อป้องกันผลกระทบต่อสุขภาพโดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยงที่มีความเปราะบางเช่นเด็กที่อายุต่ำกว่า 5 ปี เพราะพิษจากสารตะกั่วในเลือดจะกระทบต่อพัฒนาการและการเรียนรู้ของเด็ก นอกจากนี้ยังมีกลุ่มเสี่ยงอื่นๆ อีกเช่น หญิงตั้งครรภ์ ผู้พิการ ผู้สูงอายุและผู้ป่วยเรื้อรัง
ต.โคกสะอาด อ.ฆ้องชัย แห่งนี้ถือเป็นตัวอย่างของพื้นที่ ที่เห็นถึงความร่วมมือจากภาคส่วนต่างๆ ในการดำเนินงานเฝ้าระวังผลกระทบด้านสุขภาพประชาชนอย่างเป็นระบบ มีการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอำเภอแบบรูปธรรม ยึดประชาชนเป็นศูนย์กลาง เน้นการบูรณาการจัดการปัญหาแบบครบวงจรทุกภาคส่วน ช่วยยกระดับคุณภาพชีวิต แก้ปัญหาทั้งด้านคน สิ่งแวดล้อม และเศรษฐกิจครัวเรือน โดยภาครัฐที่เกี่ยวข้องสนับสนุนร่วมวางแผน มีการเฝ้าระวังและตรวจสุขภาพประชาชนในพื้นที่อย่างต่อเนื่อง และต้องขอชื่นชมไปถึง รพ.สต.บ้านหนองบัว ต.โคกสะอาด ที่ได้พัฒนา Mapping มาใช้ประโยชน์ในการตรวจสอบเฝ้าระวังผลกระทบด้านสุขภาพของประชาชน ซึ่ง Mapping นี้จะมีฐานข้อมูลของผู้ประกอบการคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์ที่อยู่ในเขตพื้นที่ ต.โคกสะอาด ทำให้สามารถสืบค้นข้อมูลได้ง่าย สะดวกและรวดเร็ว รู้ได้ทันทีว่าบ้านหลังไหนประกอบอาชีพคัดคัดแยกขยะและตั้งอยู่ตรงจุดไหน คนในบ้านมีใครบ้างที่เป็นกลุ่มเปราะบางมีประวัติการคัดกรองสุขภาพ หรือการเจ็บป่วยที่เข้าข่ายว่าเป็นผลกระทบจากการประกอบอาชีพคัดแยกขยะ เป็นต้น
“ในขณะที่การดำเนินงานเฝ้าระวังป้องกัน แก้ไขปัญหาผลกระทบด้านสุขภาพของประชาชนที่ประกอบอาชีพคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์ในพื้นที่ ต.โคกสะอาด อ.ฆ้องชัยนั้น ปี 2560 ที่ผ่านมากรมควบคุมโรคโดยสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 7 จังหวัดขอนแก่นและเครือข่ายกระทรวงศึกษาธิการ ได้ร่วมกันผลิตหน่วยการเรียนรู้เรื่องการป้องกันโรคและภัยสุขภาพจากขยะอิเล็กทรอนิกส์ เพื่อนำไปทดลองใช้สำหรับสอนนักเรียนในโรงเรียนที่อยู่ในพื้นที่ดังกล่าวทั้ง 8 แห่ง และในเดือนกรกฎาคมปี 2561 นี้จะมีการเฝ้าระวังสารโลหะหนักในกลุ่มผู้ประกอบอาชีพคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์และกลุ่มเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี” อธิบดีกรมควบคุมโรคกล่าวในตอนท้าย
ด้านนางสุดาภรณ์ รัตนบุดตา ผู้อำนวยการ รพ.สต.บ้านหนองบัว ต.โคกสะอาดกล่าวว่าทาง รพ.สต.ได้นำเทคโนโลยี Google Maps มาใช้ในการตรวจสอบเฝ้าระวังผลกระทบด้านสุขภาพของประชาชนที่ประกอบอาชีพคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์ โดยได้พัฒนา Mapping หรือแผนที่บันทึกฐานข้อมูลผู้ประกอบการขยะอิเล็กทรอนิกส์เฉพาะที่อยู่ในเขตพื้นที่ตำบลโคกสะอาด Mapping ดังกล่าวนี้จะมีการระบุเลขที่บ้าน ชื่อของผู้ประกอบการ ประเภทของขยะที่ทำการคัดแยก จำนวนคนในครอบครัว จำนวนผู้ใช้แรงงานหรือลูกจ้างที่มารับจ้างคัดแยกขยะ จำนวนของกลุ่มเสี่ยงในแต่ละประเภทได้แก่ เด็กที่อายุตั้งแต่ 0-5 ปี หญิงตั้งครรภ์ ผู้สูงอายุ ผู้พิการและผู้ป่วยเรื้อรัง รวมทั้งประวัติการตรวจสุขภาพของคนในบ้าน โดยเฉพาะประวัติการเจาะเลือดเพื่อหาสารโลหะหนักที่ตกค้างเช่นตะกั่ว แคดเมียม ฯลฯ ซึ่งข้อมูลใน Mapping จะเชื่อมโยงกับแฟ้มประวัติครอบครัวของผู้ประกอบการค้าของเก่าที่ทาง รพ.สต.บ้านหนองบัวจัดทำไว้ และจะนำมาใช้ประโยชน์ในการตรวจสอบเฝ้าระวังผลกระทบด้านสุขภาพของประชาชน ช่วยให้สามารถสืบค้นข้อมูลได้ง่าย สะดวกและรวดเร็ว ช่วยให้ทราบว่าบ้านหลังไหนบ้างที่ประกอบอาชีพคัดคัดแยกขยะและตั้งอยู่ตรงจุดไหน คนในบ้านมีประวัติการคัดกรองสุขภาพ หรือการเจ็บป่วยที่เข้าข่ายว่าเป็นผลกระทบจากการประกอบอาชีพคัดแยกขยะหรือไม่ โดยได้นำ Mapping ดังกล่าวมาใช้งานตั้งแต่เดือนมกราคมที่ผ่านมา ปัจจุบันมีการบันทึกรายชื่อผู้ประกอบการคัดแยกขยะไว้ในฐานข้อมูลแล้วรวมทั้งสิ้นจำนวน 181 ราย ซึ่งถือว่า รพ.สต.บ้านหนองบัวเป็นแห่งแรกที่ได้มีการพัฒนา Mapping นี้ขึ้นมาใช้งาน และยังได้มีการวางแผนไว้ในอนาคตจะใช้ประโยชน์จาก Mapping ดังกล่าวเป็นเครื่องมือในการตรวจสอบเฝ้าระวังโรคและภัยสุขภาพอื่นๆที่เป็นปัญหาของประชาชนในพื้นที่ต่อไป เช่นโรคไข้เลือดออก เป็นต้น
อาจารย์ กุสุมาลย์ ศิริโม้รักษาการผู้อำนวยการ โรงเรียน อบต.โคกสะอาดกล่าวว่า ในการเฝ้าระวังป้องกันผลกระทบด้านสุขภาพของชาวบ้าน ที่ประกอบอาชีพคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์นั้นทางโรงเรียนได้ร่วมมือกับสำนักงานควบคุมป้องกันโรคที่ 7 จังหวัดขอนแก่น จัดทำแผนการเรียนรู้ตั้งแต่ชั้นอนุบาลจนถึง ป.6 เพื่อเรียนรู้เรื่องการป้องกันโรคและภัยสุขภาพจากขยะอิเล็กทรอนิกส์โดยเฉพาะ มีหน่วยการเรียนรู้สัปดาห์ละ 1 ครั้ง ให้เด็กๆ ได้เรียนรู้ว่าเมื่อต้องดำรงชีวิตอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่มีอาชีพคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์จะอยู่อย่างไร เพราะเราไม่สามารถให้เขาหยุดทำได้ เราจึงต้องช่วยให้เขาใช้ชีวิตอยู่ได้อย่างปลอดภัย ต้องให้ความรู้กับเด็กว่าขยะอิเล็กทรอนิกส์คืออะไร เพื่อให้เขาสามารถนำไปใช้ในชีวิตประจำวันได้ ไปเล่าให้คุณพ่อคุณแม่ฟัง ช่วยเขาให้ป้องกันตัวเองจากพิษภัยของสารเคมีในขยะอิเล็กทรอนิกส์ให้เป็น เช่น ให้รู้ว่าขยะอิเล็กทรอนิกส์ที่เป็นอันตรายที่ไม่ควรเข้าไปใกล้ เป็นอย่างไร มีการจัดโครงการเยี่ยมบ้านนักเรียลงไปดูสภาพแวดล้อมในพื้นที่ประสานกับ รพ.สต.บ้านหนองบัวไปให้ความรู้ในการป้องกันตัวเอง
ดญ.พรรณิพา นาทองลาย นักเรียนชั้น ป.6 โรงเรียน อบต.โคกสะอาดเล่าว่าพ่อแม่ประกอบอาชีพคัดแยกขยะ และเป็นเรื่องที่ทางโรงเรียนก็ทราบดี จึงได้สอนและให้ความรู้ว่าอะไรคือขยะอิเล็กทรอนิกส์ ซึ่งได้แก่ โทรทัศน์ ตู้เย็น มือถือ พัดลม เครื่องซักผ้า ให้รู้ว่าในขยะอิเล็กทรอนิกส์มีสารพิษอะไรบ้างที่เป็นอันตรายต่อสุขภาพเช่น ตะกั่ว ปรอท สอนให้เรารู้จักป้องกันตัวเองจากสารพิษเหล่านี้ เช่น ให้ใส่กางเกงขายาว เสื้อแขนยาว สวมถุงเท้า ถุงมือและสวมหน้ากากอนามัย ซึ่งตนเองก็จดจำ และนำมาใช้ในการป้องกันตัวเองได้
นายต๋อง จันดาโชติชาวบ้านโคกสะอาด หนึ่งในผู้ประกอบการคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์ เล่าว่าที่หันมาประกอบอาชีพคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์ เนื่องจากเป็นอาชีพที่มีรายได้ที่ดีกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับที่ต้องทำนา โดยจะรับซื้อขยะอิเล็กทรอนิกส์ประเภทโทรทัศน์ และคอมพิวเตอร์จากพ่อค้ารถเร่ที่นำเข้ามาขายในหมู่บ้าน แล้วนำมาแกะแยกชิ้นส่วนส่งขาย ซึ่งทำมาแล้วกว่า 7 ปี ทำให้ทุกวันนี้ฐานะความเป็นอยู่ของครอบครัวดีขึ้นกว่าแต่ก่อนมาก เริ่มจากมีที่ดินเพียงครึ่งไร่ ปัจจุบันขยายเป็น 1 ไร่ครึ่งแล้ว ที่ผ่านมาจะมีหน่วยงานจากทางราชการเข้ามาให้ความรู้เกี่ยวกับการป้องกันตัวเอง เมื่อต้องลงมือคัดแยกขยะอิเล็กทรอนิกส์จึงป้องกันตัวเองอย่างดีทุกครั้ง ด้วยการสวมใส่เสื้อผ้าที่มิดชิด กางเกงขายาว เสื้อแขนยาว สวมถุงมือและหน้ากากอนามัย และจะตรวจสุขภาพประจำปีทุกครั้งที่ รพ.สต.บ้านหนองบัว ต.โคกสะอาด ทั้งการเจาะเลือดและตรวจปัสสาวะ ซึ่งผลการตรวจก็เป็นปกติทุกครั้ง การเจ็บป่วยก็มีบ้าง เช่น เป็นไข้หวัด
