สุรเดช สดคมขำ (เรื่อง-ภาพ)
โกสน (Croton) เป็นไม้ประดับชนิดหนึ่ง ที่มีรูปทรงลักษณะของใบเป็นจุดเด่นคือ มีทรงและสีที่สวยงามแตกต่างไปกับพรรณไม้อื่นๆ จัดเป็นไม้พุ่ม มักนิยมนำมาปลูกในกระถางเพื่อให้มีลักษณะทรงพุ่มเล็กๆ แต่ถ้าหากต้องการให้เป็นทรงพุ่มใหญ่ นำมาปลูกลงดิน ใช้ระยะเวลาหลายปี
ลำต้นของโกสนมีความสูงประมาณ 2-5 เมตร ลำต้นตั้งตรง มีผิวเรียบปนเทา ใบแตกออกจากต้นและปลายกิ่ง ลักษณะรูปร่างของใบมีสีสันและขนาดแตกต่างกันออกไปตามชนิดของสายพันธุ์ ดอกออกเป็นพวงห้อยลงมาด้านล่าง เมื่อดอกบานเต็มที่จะเห็นเกสรตัวผู้เป็นเส้นฝอย ดอกเมื่อบานเป็นรูปทรงกลม
โกสนจึงนับว่าเป็นพรรณไม้ที่มีการผสมเกสรมากที่สุด เพราะสำหรับผู้ที่ชื่นชอบ จะพยายามหาสายพันธุ์ใหม่ๆ ตลอดเวลา จึงทำให้ผู้ปรับปรุงพันธุ์ต้องช่วยผสมเกสรเพื่อให้ได้มาซึ่งโกสนสายพันธุ์ใหม่ๆ เป็นการตอบสนองต่อความต้องการของผู้ซื้อ
เมื่อมีการผสมพันธุ์โกสนมากขึ้น จำนวนของลูกผสมเหล่านั้นก็แสดงลักษณะเด่นออกมา จึงทำให้มีการตั้งชื่อให้มีความไพเราะ ตามความต้องการของผู้ผสมพันธุ์ ซึ่งการตั้งชื่อของพันธุ์ใหม่ๆ มีสมาคมรับจดทะเบียน
คติด้านความเชื่อ โกสนจัดเป็นไม้มงคล ที่มีความเชื่อกันว่า ชื่อมีความพ้องกับคำว่า กุศล คือ การสร้างบุญ คุณงามความดี ช่วยคุ้มครองให้อยู่เย็นเป็นสุข
คนไทยสมัยก่อนจึงเชื่อว่า บ้านใดปลูกต้นโกสนไว้ประจำบ้าน จะทำให้มีบุญบารมี สามารถคุ้มครองให้มีความร่มเย็นเป็นสุข เพราะคนโบราณเชื่อกันว่าเป็นไม้เก่าแก่ ที่ปลูกกันมาครั้งสมัยรัชกาลที่ 5
เคล็ดการปฏิบัติของการปลูกโกสนที่บอกต่อกันมาคือ ต้องลงมือปลูกไม้ชนิดนี้ในวันอังคาร จึงจะช่วยเพิ่มสิริมงคลให้แก่ครอบครัว และควรปลูกไว้ทางทิศตะวันออกของบ้าน เพราะต้นโกสนที่ได้รับแสงแดดยามเช้าอย่างเต็มที่ จะเจริญงอกงามดี
ณ ปัจจุบัน โกสน นับว่ายังเป็นที่นิยมของผู้ที่ชื่นชอบ อาจจะด้วยความสวยของใบและสีสันที่อาจเรียกได้ว่ามีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ผู้ที่ปลูกเลี้ยงก็สามารถทดลองผสมพันธุ์ นับวันรอ เพื่อชื่นชมสิ่งที่ผสม จะมีลักษณะอย่างไร เหมือนเช่น คุณบัญญัติ จันทสาร อยู่บ้านเลขที่ 21/2 หมู่ที่ 3 ตำบลศาลากลาง อำเภอบางกรวย จังหวัดนนทบุรี หนึ่งเกษตรกรที่ปลูกโกสนและผสมพันธุ์ ทำให้มีสายพันธุ์ใหม่ เพื่อจำหน่ายทั้งในและต่างประเทศ
พิษเศรษฐกิจ ผันชีวิตสู่เกษตรกร
คุณบัญญัติ เล่าว่า ก่อนที่จะมาปลูกเลี้ยงโกสน เดิมเป็นผู้รับเหมาก่อสร้าง แต่ด้วยสภาวะเศรษฐกิจปี 40 ทำให้ต้องปรับเปลี่ยนการประกอบสัมมาอาชีพ
“เริ่มแรกเดิมที ผมทำงานรับเหมา ตกแต่งต่อเติมทั่วไป พอฟองสบู่แตกช่วงนั้น ที่ผมทำก็เลยต้องล้มเลิกไป ก็มาค้าขายระยะหนึ่ง แต่จริงๆ โกสนนี่ เรียกได้ว่า ผมเห็นตั้งแต่รุ่นปู่ รุ่นตาผม เขาก็ปลูกเลี้ยงกันมานานแล้ว ก็เลยมาทำโกสนควบคู่มากับการค้าขาย” คุณบัญญัติ เล่าถึงจุดเปลี่ยนของชีวิต
เมื่อเริ่มทำโกสน ทดลองปลูกเลี้ยงมาได้ประมาณ 2 ปี คุณบัญญัติ จึงเข้าร่วมกับสมาคมโกสนบางกรวย นนทบุรี ช่วยงานต่างๆ ตลอดจนการจัดงานประกวด
คุณบัญญัติ เล่าว่า สายพันธุ์ที่มีในช่วงเริ่มแรกนั้น เป็นสายพันธุ์ที่ได้มาแต่เดิมจากคุณปู่ด้วยบางส่วน
“สายพันธุ์ของโกสน ส่วนหนึ่งก็เป็นของเดิมที่ได้จากรุ่นก่อนๆ มา ช่วงปี 38 น้ำท่วมเยอะก็หายๆ ไปบ้าง อีกส่วนก็ไปหาซื้อจากคนที่เขาพอมีเหลือจากน้ำท่วม เพื่อเอามาเป็นแม่พันธุ์ เพราะเราต้องผสมใหม่ เพาะพันธุ์ขึ้นมาใหม่ ทุกวันนี้สายพันธุ์เก่าๆ ไม่ค่อยมีแล้วหมด อย่างปี 54 ที่ผ่านมา น้ำมาท่วมอีกครั้ง ก็ทำให้สายพันธุ์เก่าๆ หายไปด้วย เราเลยมีแต่สายพันธุ์ใหม่ๆ ที่ผสมขึ้นมาเรื่อยๆ พัฒนาขึ้นมา” คุณบัญญัติ เล่าถึงความเป็นมาของสายพันธุ์ที่มีภายในสวน
จากการที่ต้องมาปลูกเลี้ยงโกสนอย่างเต็มตัว คุณบัญญัติ บอกว่า ไม่เป็นอุปสรรค เพราะเห็นคุณปู่ปลูกและผสมพันธุ์มาตั้งแต่เขาเป็นเด็ก เรียกง่ายๆ ว่า สิ่งที่กำลังทำในขณะนี้อยู่ในสายเลือดเลยก็ว่าได้
ปลูกโกสนให้สวย มีหลักปฏิบัติอย่างไร
คุณบัญญัติ เล่าว่า ในตอนแรกต้องนำต้นโกสนที่มีพันธุ์ดี มาทำการปลูกให้ต้นสมบูรณ์ เพื่อให้มีดอก พร้อมสำหรับการผสมพันธุ์
“เราคัดพ่อแม่พันธุ์มา เราก็เอามาเลี้ยงให้สมบูรณ์ ทำให้ออกดอก เลี้ยงให้ดี จากนั้นเราก็มาผสมสายพันธุ์ รอจนกว่าจะมีเมล็ด พอได้เมล็ด เราก็เอาไปเพาะเพื่อให้เป็นต้นใหม่ขึ้นมา” คุณบัญญัติ กล่าว
จากเมล็ดที่งอกเจริญเติบโตเป็นต้นที่สมบูรณ์ คุณบัญญัติ บอกว่า ต้องนำมาดูก่อนว่ามีความสมบูรณ์หรือไม่ เพราะโกสนต้องมีการพัฒนาพันธุ์ตลอดเวลา เพื่อให้มีความแปลกใหม่เสมอ
“จุดมุ่งหมายของการพัฒนา ก็เพื่อให้ได้สายพันธุ์ที่แปลกคือ แปลกสี แปลกใบ มีใบที่ใหญ่สวย เพื่อให้สายพันธุ์ใหม่ที่ได้ เด่นกว่าต้นเดิม กว่าจะรู้นี่ก็ต้องรอให้โต มีอายุประมาณ 1 ปี กว่าจะได้แม่พันธุ์ที่นิ่ง” คุณบัญญัติ อธิบาย
เมล็ดที่ผ่านการผสม เมื่องอกแล้วประมาณ 1 สัปดาห์ จะนำมาปลูกลงในวัสดุปลูกจำพวกใบไม้ มะพร้าวสับ และดินดิบ ในอัตราส่วน 1 : 3 : 1 ทำการเลี้ยงดูจนกว่าต้นโกสนนั้นๆ จะแสดงศักยภาพออกมา
เมื่อได้โกสนที่มีลักษณะดี ตรงตามลักษณะที่ต้องการ คุณบัญญัติ จะนำกิ่งพันธุ์ดีเหล่านั้น มาขยายพันธุ์ต่อด้วยการเสียบกิ่ง
“พอเรารู้ว่าต้นไหนดี เราก็คัดเตรียมมาขยายพันธุ์ต่อ ส่วนที่ไม่ต้องการก็คัดออกไป ในวิธีนี้เราจะเสียบกิ่ง คือเอายอดของกิ่งพันธุ์ดีมาเสียบตอของต้นอื่น โดยต้นตออันนี้เราจะใช้ของโกสนที่ชื่อ ขุนช้างถวายฎีกา ต้นตอหาอาหารได้เก่ง เพราะเมื่อยอดพันธุ์ดีมาเสียบแล้ว มันจะติดง่าย” คุณบัญญัติ กล่าว
จากนั้นนำต้นโกสนที่เสียบยอดเสร็จเรียบร้อยแล้ว มาไว้ภายในตู้อบเป็นเวลาประมาณ 18-25 วัน กิ่งพันธุ์ดีจะติดสนิทกับต้นตอ จากนั้นย้ายออกมาไว้ที่ร่มรำไรเพื่ออนุบาลใต้ตาข่ายพรางแสง 70 เปอร์เซ็นต์ ไว้จนกว่าจะแตกยอดใหม่ ใช้เวลาดูแลในช่วงนี้ประมาณ 8 เดือน ถึง 1 ปี แต่ถ้าบางต้นมีความสมบูรณ์ ก็สามารถจำหน่ายได้
การรดน้ำ จะรดทุกวันในช่วงเช้า แต่ก็จะดูตามสภาพอากาศด้วย ถ้าหากเป็นช่วงที่มีฝนตกทุกวัน ที่สวนของคุณบัญญัติจะเว้นช่วงการรดน้ำ
ด้านการป้องกันโรคและแมลง คุณบัญญัติ บอกว่า แมลงที่น่าเป็นห่วงคือ เพลี้ยไฟ ไรแดง จะมีระบาดในช่วงฤดูร้อน ทำการพ่นยาทุก 15 วันครั้ง เพื่อป้องกัน ถ้าหากมีการระบาดมากต้องทำการป้องกัน ฉีดพ่นยาทุก 7 วัน
ลักษณะของโกสนที่มีความนิยมนั้น จะจำแนกตามลักษณะของใบมีด้วยกัน 4 แบบ คือ ใบกลม ใบกลาง ใบยาว และใบตรี คุณบัญญัติ บอกว่า โกสนแต่ละรุ่นก็จะมีใบที่วนเวียนอยู่ใน 4 แบบนี้ แต่ที่แปลกใหม่ขึ้นมาอาจจะเป็นสีสันและความต้านทานโรค
เมืองนอกนิยมปลูกเลี้ยงโกสน เน้นลักษณะใบ ในไทย เน้นสีสันสวยงาม
คุณบัญญัติ เล่าว่า โกสนที่จำหน่ายให้ลูกค้าจะต้องเน้นที่สายพันธุ์ใหม่ๆ เพราะฉะนั้น ต้องมีไม้ใหม่ๆ เสมอ เพื่อตอบสนองต่อความต้องการ ตลาดหลักๆ ที่คุณบัญญัติส่งจำหน่ายส่วนใหญ่คือ อินโดนีเซีย มาเลเซีย และแถบยุโรป
“คนที่ซื้อไม่ได้เน้นใบว่าจะเอาแบบไหน แต่จะเน้นว่าขอเป็นไม้ใหม่ๆ สวยๆ อันนี้ในตลาดบ้านเรานะ ส่วนตลาดนอก เช่น มาเลเซีย เอาหมด แต่จะเน้นใบกลมปนกลาง มีสีอะไรส่งขายได้หมด ส่วนฟิลิปปินส์ ไม่จำกัดชื่อพันธุ์ สีอะไรก็ได้ แต่ขอให้เป็นใบกลาง ใบตรี อันนี้คือความนิยมของตลาดนอก ส่วนในบ้านเรา เน้นความสวยงาม สีสัน และขอเป็นไม้ใหม่ๆ” คุณบัญญัติ อธิบายถึงความนิยมของตลาด
ราคาของต้นโกสนที่สวนของคุณบัญญัติ ไซซ์ขนาดประมาณ 6 นิ้ว จำหน่ายอยู่ที่ต้นละ 50-60 บาท ส่วนต้นที่เลี้ยงนานมีขนาดใหญ่ใช้เวลามากกว่า 1 ปี ต้นไซซ์ขนาด 11 นิ้วขึ้นไป จำหน่ายอยู่ที่ราคาตั้งแต่ต้นละ 500 บาท หรือมากกว่านี้
ปลูกไม่โต ต้องทำอย่างไร
สำหรับผู้ที่ปลูกเลี้ยงที่บ้าน ต้นโกสนเจริญเติบโตไม่ดี คุณบัญญัติให้คำแนะนำว่า
“ต้นไม้ทุกชนิด หัวใจหลักก็คือ การรดน้ำ คนที่ปลูกบางทีไม่ค่อยว่าง ก็จะรดเอามืดค่ำ แต่จริงๆ ควรรดก่อน 4 โมงเย็น คือรดได้หมดทั้งแต่เช้าถึง 4 โมงเย็น เพราะเกิดไปรดช่วงเย็นหลังหกโมง มันก็จะตาย เป็นเชื้อราได้ง่าย แล้วก็ให้ปุ๋ยบ้าง จะได้มีอาหารตลอด ต้นก็จะไม่ค่อยโทรม ใส่ทุก 3 เดือนครั้งก็ได้ โกสนเขาก็จะสวยตลอด ตามที่เราต้องการ” คุณบัญญัติ กล่าว
ทิศทางโกสน ยังไปได้ไกล
คุณบัญญัติ บอกว่า ตลาดของโกสนยังถือว่าไปได้เรื่อยๆ เมื่อเทียบกับพรรณไม้อื่น และสำหรับคนที่สนใจอยากทำเป็นอาชีพ ต้องทำด้วยใจรัก
“โกสนผู้เล่นยังไม่มากนัก ราคาก็จึงไม่ตกลงไปมาก ไม่ว่าจะผ่านไปกี่ปี ราคาก็จะประมาณนี้ เมื่อเทียบกับไม้อื่นๆ ไม้อื่นพอผลิตหรือว่าทำได้มากๆ ราคาก็ไม่นิ่ง ต้นละ 3 บาท 8 บาทก็มี มันก็จะจบเร็ว อีกอย่างโกสนนี่มันเหมือนทำด้วยมือ คนทำก็ยังมีน้อยเมื่อเทียบกับตลาดอย่างอื่น ก็เลยคงทนอยู่นาน ราคานิ่ง”
“สำหรับคนที่อยากปลูกเป็นอาชีพเสริม หรือว่าหลัก ไม่ยากครับ ขั้นแรกเลยเราต้องมีใจให้เขาก่อน เรียกง่ายๆ มีใจรักโกสนก่อน เราจะได้ดูแลเขาได้อย่างดี ถามว่าโกสนดูแลยากไหม ก็ระดับหนึ่ง เขาไม่เหมือนพืชอื่นที่อดน้ำได้นานๆ เรื่องโรคบางทีเราก็ต้องควบคุม อีกอย่างเราต้องมีสายพันธุ์ใหม่ๆ ขึ้นมา เพื่อตอบสนองตลาด ก็ต้องหัดผสม หัดทำดู หัดทดลอง การเรียนรู้ก็จะนำมาซึ่งความสำเร็จเอง” คุณบัญญัติ กล่าวแนะนำ
สำหรับท่านใดที่สนใจ สามารถติดต่อสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ คุณบัญญัติ จันทสาร หมายเลขโทรศัพท์ (087) 691-2460, (085) 169-9363
