| ผู้เขียน | ตีรณ พงศ์มฆพัฒน์ |
|---|
ความเป็นชาติของชาวพุทธ
ความเป็นชาติทั่วโลกกำลังสั่นคลอนด้วยโลกไร้พรมแดน เศรษฐกิจท้องถิ่นและสังคมภายในประเทศกำลังพัฒนาได้รับผลกระทบ ศาสนา วัฒนธรรมและความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันเสื่อมทรุดในขณะที่ความเป็นชาติของประเทศพัฒนาแล้วกับโลกาภิวัตน์กลับประสานกันอย่างดี
สังคมโดยทั่วไปอาศัยชนชาติเป็นแกนของความเป็นชาติและมักมีวัฒนธรรมที่สะท้อนลักษณะของชาติพันธุ์หลักที่อาจผสมผสานกับชาติพันธุ์และความหลากหลายต่างๆ มากบ้างน้อยบ้าง ชาติจึงมิได้ทำหน้าที่เป็นเพียงแหล่งผลิตและบริโภคสินค้าในเชิงเศรษฐกิจและการค้าเท่านั้น
ในเชิงทฤษฎีสายวัตถุนิยมพรมแดนทางภูมิศาสตร์และทางการปกครองเป็นสิ่งกีดขวางที่เป็นต้นทุนคล้ายภาษีศุลกากร ส่วนความเป็นชาติเป็นรสนิยมของผู้บริโภคและความสามารถในการปรับตัวของแรงงานในเขตนั้นๆ ทุนไม่มีความเป็นชาติ จะมีก็เพียงสังกัดชั่วระยะเท่านั้น
กลุ่มผลประโยชน์อาจเห็นความเป็นชาติเป็นเพียงเครื่องมือวิธีการ อาจเห็นว่าจารีตเป็นซากที่กีดขวางความเจริญ ส่วนพิธีกรรมทางศาสนาอาจเป็นเพียงงานพาณิชย์ที่ผิดแผกกันไปบ้างเท่านั้น
ในขณะที่ปุถุชนปกติผูกพันในผลประโยชน์ร่วมกันและยอมรับความรุนแรงทางชนชาติหากพวกตนได้รับประโยชน์ ชาวพุทธซึ่งมีความศรัทธาในสันติภาพและศีลธรรมจะสนับสนุนการสืบทอดศีลธรรมจรรยามากกว่าการสร้างความยิ่งใหญ่ของอาณาจักร
อย่างไรก็ตาม พุทธศาสนิกชนก็เคยมีประสบการณ์ของการสูญเสียเมื่อชนชาตินอกศาสนาเข้ามารุกราน อาณานิคมบางประเทศกลับมากำหนดให้พระพุทธศาสนามีฐานะแห่งรัฐได้แต่ก็เพียงชั่วคราว ส่วนใหญ่ไม่สามารถรองรับวิถีชีวิตทางพุทธอย่างเป็นทางการได้เลยแม้จะข้อแย้งว่าความเสื่อมนั้นมาจากความเปราะบางภายในเป็นหลักมิใช่การรุกรานจากภายนอก
ทําไมความเป็นชาติจึงมีความสำคัญต่อความเป็นพุทธและการถ่ายเทความเป็นพุทธจากคนรุ่นหนึ่งไปสู่คนอีกรุ่นหนึ่ง ในมุมของชาวพุทธความเป็นชาติอาจเป็นปัจจัยเกื้อหนุนได้อย่างไร
ความเป็นชาติมีการปกครองเป็นศูนย์รวมความสามัคคีและการปกป้องส่วนรวม การปกครองจึงต้องมีศีลธรรมกำกับ ถ้าชาวพุทธสูญเสียการปกครองหรือการปกครองถูกละลายด้านดีที่สืบทอดกันมา ความเป็นพุทธย่อมขาดการอุ้มชูปกป้องและอ่อนแอลง สังคมก็จะรุนแรงมากขึ้น
ในระดับของชนชาติและครอบครัว ความเป็นชาติมีผลต่อความศรัทธาและโอกาสที่จะเข้าใกล้พระพุทธศาสนาเพราะการถ่ายเททางวัฒนธรรมและสังคมจักเป็นกลไกที่สำคัญ
ส่วนหนึ่งเป็นการถ่ายเททางรูป อีกส่วนหนึ่งเป็นการถ่ายเททางนาม
การถ่ายเทไปในทางกายเกิดได้จากการโยกย้ายประชากรหรือชุมชนซึ่งอาศัยความสัมพันธ์ทางสังคมและจากการถ่ายทอดทางพันธุกรรมจากพ่อแม่สู่ลูกซึ่งอาศัยความสัมพันธ์ทางกาย
บุคคลย่อมมีความสัมพันธ์ทางกายและสังคมทั้งในระดับครอบครัว ชุมชนและประเทศ บุคคลมักผูกพันกับรูปซึ่งความรับรู้ในรูปมักเกิดได้ง่ายกว่าในทางจิตมาก ศาสนวัตถุหรือศาสนสถานจึงมักเป็นกลไกหนึ่งที่ขาดไม่ได้สำหรับบุคคลทั่วไป
ในทางพุทธ รูปเป็นสิ่งเร้า การรับรู้รูปเป็นจิตซึ่งก่อมาจากภายใน อายตนสัมผัสซึ่งเป็นการบรรจบกันของสิ่งเร้าภายนอก สิ่งเร้าภายในและการรับรู้ของจิตจะมีผลต่อความรู้สึก ความอยากและการครอบครองหวงแหน กิเลสที่หนาทำให้ผู้ขาดศีลธรรมขัดแย้งวิวาทและทำร้ายกัน สังคมที่มีศีล สมาธิและปัญญากำกับจะทำให้บุคคลเห็นประโยชน์สุขของส่วนรวม
กายและจิตนั้นเกี่ยวพันกัน รูปและนามก็เกี่ยวพันกัน วิญญาณมีรูปและนามเป็นที่ตั้ง ดังนั้นชีวิตจึงมีภพภูมิที่แตกต่างกัน มนุษย์เกิดมาจากมนุษย์เหมือนกันแต่กิเลสและพฤติกรรมแตกต่างกัน ความเป็นชาติแตกต่างกันเพราะรูปแต่ก็มีผลให้การจดจำและการตีความรูปนามซึ่งเป็นสัญญานั้นแตกต่างกันตามเงื่อนไขทางสังคมด้วย
การถ่ายทอดแบบข้ามภพชาติก็เป็นอีกทางหนึ่งแต่ไม่ง่ายเนื่องจากโดยทั่วไปแล้วมนุษย์ยากที่จะเกิดมาเป็นมนุษย์ได้อีก อาจผ่อนบ้างสำหรับโอกาสของชาวพุทธ
การถ่ายทอดมีส่วนที่เป็นนามรูปที่มาจากพ่อแม่อันเป็นแดนเกิดและมีส่วนที่เป็นนามรูปจากปฏิสนธิวิญญาณอันเป็นการอุบัติใหม่ ปฏิสนธิวิญญาณจะมีกัมมชรูปและวิบากแห่งจิตเป็นผลตามมา ส่วนการถ่ายทอดทางตระกูลเป็นการถ่ายทอดคุณสมบัติของสายพันธุ์ เช่น ผิวสี รูปร่างและพื้นฐานอารมณ์บางประการ ผู้ที่บรรพบุรุษมีพื้นฐานอารมณ์ที่ตื่นตัวและนิ่งในทางพันธุกรรมมักได้พื้นฐานนั้นตามไปด้วยเป็นต้น ในทางพุทธเรียกคุณสมบัติทางกายของระบบประสาทนี้ว่าปสาทรูป
บุคคลที่เกิดในตระกูลและสังคมที่ดีและได้รับการอบรมให้มีปัญญาความรู้จะมีการพัฒนาทางพฤติกรรมที่ดีซึ่งจะช่วยให้สังคมมีภาระและความรุนแรงลดลงได้ ความเป็นชาติจึงควรกอปรด้วยภราดรภาพ สันติภาพและสามัคคีธรรม ไม่ใช่สังคมของความคับแคบ ความทะยานอยากและการแย่งชิงกันเป็นใหญ่ ความปักใจเชื่อในความกระหายที่ไม่สิ้นสุดย่อมบั่นทอนสังคม
ดังนั้นการถ่ายเทและการอบรมทางจิตวิญญาณจึงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับสังคมของชาวพุทธเพราะเป็นการถ่ายทอดทางปัญญา แม้เป็นความศรัทธาก็จะยังอยู่ใกล้ธรรมและมีปัญญาร่วมอยู่บ้าง
จากประสบการณ์ในอดีต ความเป็นพุทธของชนในชาติอาจเสื่อมถอยและสูญหายไปด้วยเหตุหลายประการเช่นการถูกรุกรานจากชนต่างชาตินอกศาสนา การเปลี่ยนผู้ปกครองรัฐที่เคยทำนุบำรุงประเพณีและการปฏิบัติทางพระพุทธศาสนา
ความเสื่อมสูญของพระพุทธศาสนาในอินเดียเป็นผลมาจากความอ่อนแอของคณะสงฆ์และมีการถูกทำลายจากนอกศาสนาเป็นลำดับด้วย ในปัจจุบันก็ยังฟื้นได้น้อยมาก แม้หลวงพ่อสนอง กตปุญโญ เชื่อมั่นจากที่ท่านได้สัมผัสว่าพุทธศาสนาในอินเดียน่าจะกลับมาเจริญได้อีก พระอาจารย์อนิมมาน ธมสากิโย มีความเห็นว่าถึงจะมีการยอมรับในเชิงรูปแบบบ้างแต่ก็ขาดการนำมาปฏิบัติ
ในศรีลังกา การรุกรานของชาวตะวันตกทำให้พระพุทธศาสนาเสื่อมไปโดยเริ่มจากทางตอนกลางแล้วไล่ไปจนถึงภาคใต้ พื้นที่ทางตะวันตกเป็นเพียงแหล่งที่เหลืออยู่ซึ่งท้ายสุดก็ถูกรุกรานจนทั่ว
พม่าเคยผนวกมอญ ไทยใหญ่ ยะไข่และมณีปุระได้ แต่ในยุคล่าอาณานิคมต้องเสียดินแดนและเอกราชให้อังกฤษ รัฐกษัตริย์พุทธถูกล้าง บ้านเมืองไร้เสถียรภาพและพระพุทธศาสนาขาดองค์อุปถัมภ์ ภายหลังได้รับเอกราชมีความพยายามทางการเมืองให้กลับมาเป็นรัฐพุทธเชิงสังคมนิยมแต่พระพุทธศาสนาก็ยังพัวพันกับความไม่สงบทางการเมืองจนถึงปัจจุบัน
จีนสมัยราชวงศ์ชิงยังนับถือพุทธมหายาน ความเสื่อมโทรมระส่ำระสายภายในและอิทธิพลของต่างชาติทำให้ฝ่ายสาธารณรัฐล้มล้างการปกครองได้สำเร็จแต่ก็มีสงครามกลางเมือง เมื่อมีการปฏิวัติของพรรคคอมมิวนิสต์จีนก็เกิดกฎเหล็กที่ปฏิเสธศาสนาอย่างยาวนาน
ฝ่ายนิยมสาธารณรัฐในจีนไม่ยอมรับพุทธรวมทั้งเต๋าและขงจื๊อ หมอซุนยัตเซ็นนิยมคริสต์ ส่วนเหมาเจ๋อตงปฏิเสธจารีตแม้มีมารดานับถือพุทธและสมัยหนุ่มก็เคยนิยมอนาธิปไตยและสาธารณรัฐ ต่อมาลัทธิศาสนาดั้งเดิมจึงได้ถูกขจัดกวาดล้างไป ในปัจจุบันจีนเริ่มหันมาฟื้นฟูจริยธรรมและรากเหง้าทางสังคมอีกครั้งซึ่งก็ท้าทายอย่างมาก
พระพุทธศาสนาในอินโดจีนได้รับผลกระทบหนักจากการยึดครองของฝรั่งเศส การสงครามและการปกครองนอกศาสนา เกิดการกวาดล้างพระสงฆ์ พระพุทธศาสนาเริ่มกลับมามีได้บ้างก็เพียงในช่วง 2-3 ทศวรรษมานี้
ส่วนสยามในยุคล่าอาณานิคมสูญเสียดินแดนจำนวนมากและพระพุทธศาสนาในดินแดนเหล่านั้นก็ถูกทำให้เสื่อมทรุดไป ดินแดนสยามส่วนที่เหลือก็อยู่ร่วมกับอิทธิพลของลัทธิวัตถุนิยมตะวันตกเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน
ไทย มอญ พม่าและฉานนับเป็นดินแดนที่รักษาความเป็นพุทธไว้ได้อย่างยาวนานและที่ผ่านมาเมื่อได้รับความเสียหายก็ฟื้นฟูได้ง่ายกว่าในดินแดนอื่นๆ ลักษณะเหล่านี้ย่อมมีเหตุแม้เหตุเหล่านั้นอาจเสื่อมไปในอนาคตได้
ความเป็นชนชาติถือได้ว่าได้ช่วยเกื้อกูลพระพุทธศาสนาเป็นอย่างยิ่งทั้งด้านศาสนวัตถุ ปริยัติ ปฏิบัติและวินัยสงฆ์ การสืบทอดเหล่านี้มีทั้งในระดับของการใช้ชีวิตประจำวัน จารีตประเพณีและการศึกษาตลอดจนการฝึกฝนทางจิตใจที่ทำให้หยั่งรากลึกได้
ในด้านการถ่ายเททางจิตวิญญาณแบบข้ามภพชาติ ปฏิสนธิวิญญาณของชาวพุทธโดยเฉพาะอย่างยิ่งพระอริยบุคคลจะอุบัติขึ้นในดินแดนพุทธ หลวงปู่มั่น ภูริทัตตเถระ เคยตอบคำถามของศิษย์ใกล้ชิดเพียงสั้นๆ ว่าชาวพุทธสยามมาจากชาวมคธและชาวพุทธพม่ามาจากชาวโกศล
ชาติพันธุ์ในประเทศไทยมีพื้นฐานมาจากชาวมอญและชาวไตโดยมีความหลากหลายร่วมด้วย สังคมเคยมีความเป็นอยู่แบบนครรัฐและชุมชนในสังกัดแต่ก็มีชนบางส่วนที่เป็นอิสระและโยกย้ายถิ่นฐานได้เสรี คำถามที่ว่าคนไทยแท้มีจริงหรือว่าไม่มีจึงเป็นคำถามที่ไม่มีประโยชน์
พระพุทธศาสนามีคุณประโยชน์ในการสร้างความเป็นปึกแผ่นทางสังคมอย่างมีปัญญา ความสามัคคี ความมีเมตตาและการไม่ประทุษร้ายต่อกันทั้งทางกาย วาจาและใจย่อมเป็นผลดีต่อโลกและสังคม รัฐจึงต้องส่งเสริมมิให้เสื่อม บางประเทศเคยกำหนดให้มีศาสนาประจำชาติ บ้างมีกฎหมายรองรับ บ้างปล่อยไปตามสภาพ เหล่านี้เป็นทางเลือกที่ควรศึกษาและสร้างความเข้าใจให้เกิดขึ้น
กลไกทางสังคมและวัฒนธรรมทำให้ความเป็นชาติและความเป็นพุทธเป็นคุณลักษณะที่เกาะเกี่ยวกัน เราไม่ควรสมมุติว่าทุกแบบจำลองของการพัฒนาต่างคำนึงถึงความดีงามด้วยกันทั้งนั้น
ความเป็นชาติของชาวพุทธเป็นไปเพื่อรักษาไว้ซึ่งจริยมณฑล ในโลกของการแย่งชิงอำนาจเหนือดินแดนพุทธศาสนิกชนย่อมต้องค้ำจุนความเป็นชาติและอารามแห่งธรรมพร้อมไปด้วยกัน
เมื่อพระพุทธศาสนาอยู่กับความเป็นชาติที่เข้มแข็งปลอดภัยก็จักมั่นคงสถาพรยิ่งขึ้น
