| ที่มา | มติชนออนไลน์ |
|---|---|
| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
จันทบุรี เมืองมีไม้จันทน์ สำเนียงกรุงเก่า
ครม. สัญจร จันทบุรี-ตราด ระหว่างวันจันทร์ที่ 5-วันอังคารที่ 6 กุมภาพันธ์ 2561
จันทบุรีได้ชื่อจากไม้จันทน์ ส่วนตราดยังหาไม่พบว่าเป็นคำในภาษาอะไร? หมายถึงอะไร?
สำเนียงจันท์
สำเนียงจันท์ น่าจะมีรากเหง้าจากสำเนียงกรุงเก่า หรือ “สำเนียงหลวง กรุงศรีอยุธยา” ที่พูดเหน่อ (แบบลาวลุ่มน้ำโขง) ในตระกูลไต-ไท ผสมสำเนียงพื้นเมืองตระกูลมอญ-เขมร ลุ่มน้ำเจ้าพระยา เป็นกลุ่มเดียวกับสำเนียงระยอง และสำเนียงโคราช
จันทบุรี เมืองมีไม้จันทน์
จันทบุรี แปลว่า เมืองมีไม้จันทน์ เป็นชื่อได้จากไม้จันทน์ ซึ่งได้รับยกย่องเป็นไม้มงคล กลิ่นหอม มีราคาสูง เป็นสินค้าที่ต้องการมากของบ้านเมืองหลายพันปีมาแล้ว สืบจนทุกวันนี้
เทียบได้กับชื่อ เวียงจัน เมืองหลวงของลาว มีชื่อในตำนานพงศาวดารว่าจันทบุรี (อักขรวิธีลาวว่า จันทะบูลี) มาจากไม้จันทน์
ไม้จันทน์ มีกลิ่นหอม ได้รับยกย่องเป็นไม้มงคล เกี่ยวข้องความไม่ตายและความตาย ดังนี้
- ความไม่ตาย แกะเป็นพระพุทธรูป (เรียก พระแก่นจันทน์) และสร้างอาคารสถานที่ (เช่น เรือนจันทน์, ตำหนักจันทน์, วังจันทน์, เวียงจันทน์ ฯลฯ)
- ความตาย ดอกไม้จันทน์ ใช้เผาศพ, ไม้จันทน์ ใช้ประกอบพระโกศ พระเมรุมาศ, ท่อนจันทน์ ใช้สำเร็จโทษเจ้านาย
พลอย
เอกสารชาวอังกฤษสมัย ร.5 บอกว่า เหมืองพลอย เมืองจันทบุรี ทำโดยพวกกุลา แต่ไม่อธิบายว่าเป็นใคร?
กุลาเป็นไทยใหญ่ กลุ่มที่ชำนาญทำพลอยอยู่เมืองเพ่ลิน (อ่านว่า เพ่-ลิน) ลุ่มน้ำสาละวิน ในพม่าภาคเหนือ เมื่อย้ายไปทำพลอย จ. พระตะบอง กัมพูชา เรียกบริเวณมีพลอยว่า เพ่ลิน ตามชื่อในพม่า แต่คนเขมรกับคนไทยเรียกเพี้ยนเป็นไพลิน หรือบ่อพลอยไพลิน
หลวงบุรุษ กวีเมืองจันท์
กวีเมืองจันท์คนสำคัญมาก คือ หลวงบุรุษประชาภิรมย์ (กี้ บุณยัษฐิติ) ผู้แต่งนิราศจันทบุรี-กรุงเทพฯ (นิราศหลวงบุรุษ) ต้นแผ่นดิน ร.5 พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2418
กวีโวหารในนิราศหลวงบุรุษ เทียบศิษย์สุนทรภู่คนอื่นๆ ได้ เช่น เสมียนมี (หมื่นพรหมสมพัตสร) กวีสมัย ร.3 ฯลฯ สะท้อนลักษณะสังคมกรุงเทพฯ และจันทบุรี สมัย ร.5 มีกลอนตัวอย่างดังนี้
๏ ถึงเขตท่าอาวาสท่านบาทหลวง ญวนทั้งปวงนับถือเช่นฤๅษี
ศาสนะยะโฮวาพระบาลี ศิษย์เรียกที่สังฆราชโยมญาติเคียง
พร้อมสะพรั่งตั้งตำบลญวนปนเจ๊ก ช่างตีเหล็กทำทองกึกก้องเสียง
บ้างต่อเรือเสื่อสานบนร้านเรียง ตามอย่างเยี่ยงภาษาวิชาเป็น
