| ที่มา | หน้าประชาชื่น มติชนรายวัน |
|---|---|
| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
| เผยแพร่ |
บทสั่งเสียสั่งลาเก่าสุดพบในคำทำขวัญ (ทั้งเรียกขวัญและส่งขวัญ) งานศพยุคดั้งเดิมหลายพันปีมาแล้วั้
จากนั้นปรับเปลี่ยนดัดแปลงเป็นงาน “เสบลำคำขับ” และอื่นๆ ดังพบในวรรณกรรมสมัยหลังๆ จะยกเป็นตัวอย่างต่อไปนี้
ท้าวผาแดงสั่งลานางไอ่ เป็นกลอนลำอยู่ในวรรณกรรมลุ่มน้ำโขง เรื่อง ผาแดง นางไอ่ ดังนี้
บัดนี้พี่สิได้พรากน้องเหินห่างกัลยาก่อนแล้ว สิได้ฮามแพงขวัญดุ่งทางเดินผ้าย
สายใจแก้วจอมขวัญอ้ายสิสั่ง บัดนี้สูรย์ส่องแจ้งแสงผ้ายฮุ่งมา แลเด- – – –
นางไอ่น้องอวนอ้ายสิจากไปก่อนแล้ว นับมื้อไกลไปแล้วหัวเฮือสิไกลฝั่ง
ดอกสะมั่งลาจากก้านฟานเอยสิลาน่าง หมากข่างสิได้ไกลหมากกิ้งซิงสิให้ต่อนกทา
กาสิไลไก่น้อยอ้อยสิห่างฮามสวน ลำดวนหอมสิห่างกอไกลต้น
ฝนสิลาฟ้าปูปลาสิลาบวก ฮวกสิลาแม่น้ำนางน้อยค่อยอยู่ดี- – – –
พี่สิลาเมือห้องผาโพงเมืองพ่อก่อนแล้ว พี่บ่รออยู่ซ้าไปแล้วสิมั่นมา น้องเอย
[จากหนังสือ ของดีอีสาน โดย จารุบุตร เรืองสุวรรณ พิมพ์ครั้งที่สี่ พ.ศ.2520 หน้า 70-71]
นางวันทองสั่งลาเรือนขุนช้าง ขุนแผนขึ้นเรือนขุนช้าง เพื่อทวงคืนนางวันทองที่ถูกหลอกจนต้องยอมแต่งงานเป็นเมียอยู่กินกับขุนช้าง
นางวันทองตัดสินใจหนีขุนช้างไปกับขุนแผน (ซึ่งเป็นผัวเก่า) ก่อนลงจากเรือนต้องสั่งลาบรรดาสิ่งของสมบัติพัสถานที่คุ้นเคย รวมถึงต้นไม้ใบหญ้า เช่น ต้นลำดวน ฯลฯ มีกลอนเสภาเป็นที่ยกย่องว่าไพเราะยิ่ง จึงยกไปเป็นบทร้องเพลงดนตรีไทย ดังนี้
ลำดวนเอ๋ยจะด่วนไปก่อนแล้ว เกดแก้วพิกุลยี่สุ่นสี
จะโรยร้างห่างสิ้นกลิ่นมาลี จำปีเอ๋ยกี่ปีจะมาพบ
ที่มีกลิ่นก็จะคลายหายหอม จะพลอยตรอมเหือดสิ้นกลิ่นตรลบ
ที่มีดอกก็จะวายระคายครบ จะเหี่ยวแห้งเซาซบสลบไป
ต้นน้อยน้อยลูกย้อยระย้าดี ตั้งแต่นี้จะไปชมต้นไม้ใหญ่
จะทิ้งเรือนไปร้างอยู่กลางไพร ยุงร่านริ้นไรจะตอมกาย
รากไม้จะต่างหมอนนอนอนาถ ดาวดาดจะต่างไต้น่าใจหาย
ลงบันไดใจเจียนจะขาดตาย น้ำตาตกกระจายพรั่งพรายลง
ส่งชู้สอนสาว (ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร พิมพ์ เล่มละ 640 บาท) อ่านแล้วตาสว่างหลายเรื่อง เช่น ความเป็นมาของนิราศซึ่งผมเคยเข้าใจคลาดเคลื่อนเป็นอย่างอื่น และบางเรื่องสำคัญมาก ได้แก่ ขวัญ ได้ยกไปใช้นิยามผูกคำอธิบายในหนังสือ งานศพ ยุคแรกอุษาคเนย์ (พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.2560)ั้
นับเป็นคุณูปการสูงยิ่งที่ ยุกติ มุกดาวิจิตร มีต่อวงวิชาวรรณกรรมไทย อันเนื่องจากงานศึกษามหาศาล เรื่อง ส่งชู้สอนสาว วรรณกรรมไตดำในเวียดนาม โดยเฉพาะบทสั่งเสียคนรัก เป็นหลักฐานร่องรอยสำคัญมากให้รู้ความเป็นมาของบทสั่งเสียสั่งลาตามขนบนิราศดั้งเดิมในวรรณกรรมไทย
