กลุ่มรักษ์ตึกหุ่นยนต์ แถลงข้อเสนอ รักษาโครงสร้างดั้งเดิม
สืบเนื่องกรณี ธนาคารยูโอบี (UOB) เจ้าของตึกหุ่นยนต์ (Robot Building) กำลังรีโนเวตอาคารสำนักงานดังกล่าว ซึ่งเป็นฝีมือการออกแบบของ ดร.สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะสถาปัตยกรรม พ.ศ. 2541 ที่ได้รับการขนานนามว่าทันสมัย แปลกไม่เหมือนใคร ทั้งยังอยู่คู่ย่านสาทรมานานกว่า 3 ทศวรรษ ส่งผลให้เกิดกระแสวิพากษ์ผ่านทางโซเชียล ด้วยความเสียดายสถาปัตยกรรมโมเดิร์นที่ถือเป็นหนึ่งในความภาคภูมิใจของคนไทยนั้น (อ่านข่าว ‘สมาคมสถาปนิกฯ-Docomomo Thai’ แนะ UOB ทบทวน ‘รีโนเวตตึกหุ่นยนต์’ อนาคตเป็นอาคารปวศ.)
เมื่อวันที่ 28 เมษายน กลุ่มรักษ์ตึกหุ่นยนต์ ร่วมกับสมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อม (SCONTE) และกลุ่ม Docomono Thai (คณะทำงานระหว่างประเทศว่าด้วยการเก็บข้อมูลและการอนุรักษ์สถาปัตยกรรมโมเดิร์นไทย) ออกแถลงการณ์ บริเวณหอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร แยกปทุมวัน
เวลา 10.30 น. นายวิชัย ตันตราธิวุฒิ สถาปนิกผังเมืองชื่อดัง ประธานกลุ่มรักษ์ตึกหุ่นยนต์ เป็นตัวแทนกล่าวคำแถลงการณ์ ความว่า
‘เนื่องด้วยในขณะนี้ ทางธนาคาร UOB ประเทศไทย กำลังดำเนินการทุบทำลายผนังภายนอกของตึกหุ่น
ยนต์ เพื่อปรับปรุงเป็นอาคารสำนักงาน UOB สาขาสาทร แม้เราจะมองไม่เห็นจากภายนอกเพราะมีการคลุมผ้าใบไว้ทั้งอาคาร ทางธนาคารฯและผู้ออกแบบก็ไม่ได้มีการเปิดเผยแบบปรับปรุงภายนอกให้สาธารณชนเห็น
แต่ทางผู้แทนกลุ่มคือตัวกระผมเอง นายวิชัย ตันตราธิวุฒิ อดีตนายกสมาคมสถาปนิกผังเมืองไทย ประธานกลุ่มรักษ์ตึกหุ่นยนต์ พร้อมทั้ง ดร.สุเมธ ชุมสายฯ ศิลปินแห่งชาติสาขาทัศนศิลป์ (สถาปัตยกรรมร่วมสมัย) ปีพ.ศ. 2541 สถาปนิกผู้ออกแบบอาคารนี้ ได้มีโอกาสเห็นแบบปรับปรุงอาคารที่มีบริษัท 103 อินเตอร์เนชั่นแนลเป็นผู้ทำแบบก่อสร้าง
ในการประชุมอย่างไม่เป็นทางการพร้อมกับผู้แทนของธนาคาร UOB ประทศไทย เมื่อวันที่ 16 มีนาคม 2566 จึงมีความกังวลว่าในแบบปรับปรุงนี้จะไม่หลงเหลือสภาพความเป็นตึกหุ่นยนต์อยู่เลย ในการนี้คุณค่าความสำคัญในฐานะมรดกสถาปัตยกรรมร่วมสมัยไทยที่เป็นที่รู้จักมากที่สุดในโลกก็จะสูญหายไป คุณค่าและความหมายเชิงวัฒนธรรมนี้กำลังจะถูกแปรเปลี่ยนกลายเป็นอาคารสำนักงานหลังหนึ่งที่พบเห็นดาดตื่นทั่วไป ไม่ต่างไปจากการที่เรามีงานจิตรกรรมชื้นเด่นระดับโลกแต่กลับถูกลบเลือนเพนท์ทับลงไปใหม่อย่างไร้ความตระหนักและไร้จิตสำนึก
ดร.สุเมธ ชุมสายฯได้ออกจดหมายถึงผู้บริหารธนาคารฯ เพื่อทักท้วงขอให้มีการพิจารณาการปรับปรุงใหม่โดยคงรูปลักษณ์ภายนอกไว้ และ DocomomoThai ได้ออกจดหมายเปิดผนึกถึงผู้บริหารธนาคารฯ แจ้งถึงคุณค่าความสำคัญในระดับนานาชาติของอาคารนี้ โดยร้องขอให้มีการพิจารณาเปลี่ยนแปลงแบบปรับปรุงภายนอกตึกหุ่นยนต์ให้คงสภาพเดิมที่มีความแท้ เพื่อคงประโยชน์สาธารณะในฐานะมรดกสถาปัตยกรรมโมเดิร์นไทยที่มีความโดดเด่น ทรงคุณค่าในระดับสากล
แต่กลับได้รับคำตอบจากทางธนาคารฯอย่างไม่มีความตระหนักในคุณค่าความสำคัญอย่างยิ่งยวดทางวัฒนธรรมของอาคารเลย มีใจความว่า
การออกแบบปรับปรุงของเรา ให้ความสำคัญกับความเป็นอยู่ที่ดีของพนักงาน รูปแบบภายนอกอาคารได้ปรับเปลี่ยนโดยคำนึงถึงสิ่งแวดล้อมเป็นหลัก และจะนำวัสดุที่เป็นมิตรกับธรรมชาติมาใช้ โดยใช้ผนังใสแทนที่ผนังทึบเพื่อช่วยลดการใช้ไฟและเครื่องปรับอากาศในอาคาร
จากคำตอบของทางธนาคารฯ แสดงถึงความไม่รับผิดชอบต่อสังคมไทยในการคงไว้ซึ่งมรดกสถาปัตยกรรมร่วมสมัยของประเทศที่มีคุณค่าทางวัฒนธรรมสูงมาก
แม้ในขณะนี้ประเทศไทยซึ่งมีความล้าหลังในการออกกฎหมายและการตีความกฎหมาย เพื่อคุ้มครองมรดกสถาปัตยกรรมร่วมสมัย จึงอาจมีการกระทำการโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์และยังไม่สามารถตระหนักถึงคุณค่า แต่เมื่อมีผู้รู้ทักท้วงไป ก็น่าที่จะมีการเจรจาหาทางออกร่วมกัน แต่ทางธนาคารฯกลับดำเนินการทุบทำลายต่อไป
จนต่อมาทาง Docomomo Singapore ก็ได้ลงข้อความสนับสนุน Docomomo Thai book พวกเขาเรียกร้องให้ธนาคาร UOB ประเทศไทย เคารพซึ่งความสำคัญอย่างยิ่งของตึกหุ่นยนต์ในฐานะมรดกสถาปัตยกรรมชิ้นสำคัญของเอเชียอาคเนย์ โดยให้มีการอนุรักษ์รูปลักษณ์ภายนอกที่เป็นไอคอนของอาคารไว้ อย่างละเอียดอ่อน
และสมาคมสถาปนิกสยามฯก็ได้ออกจดหมายเพื่อให้ผู้บริหารธนาคารฯพิจารณาถึงการปรับปรุงอาคารอย่างเหมาะสมที่จะยังคงรักษาคุณค่าและอัตลักษณ์ของอาคารหลังนี้ไว้
สมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและและสิ่งแวดล้อม (SCONTE) และกลุ่ม Docomomo Thai จึงขอเรียกร้องให้ธนาคาร UOB ประเทศไทย หยุดทำร้ายตึกหุ่นยนต์ แสดงความรับผิดชอบต่อสังคมไทยและสังคมโลกที่กำลังจะสูญเสียมรดกวัฒนธรรมร่วมสมัยชิ้นสำคัญของชาติ หันมาตระหนักถึงคุณค่าและหาทางแก้ปัญหาความเสียหายที่ได้เกิดขึ้นแล้ว โดยดำเนินการให้เกิดการปรับแบบให้มีความเหมาะสม โดยเร็วที่สุดก่อนที่จะสายเกินแก้’
ด้าน นายวีระพันธุ์ ชินวัตร อุปนายกสมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อม (SCONTE) กล่าวว่า คุณค่าความสำคัญของอาคารหุ่นยนต์ เป็นหลักฐานที่สะท้อนการปรับตัวของงานสถาปัตยกรรมไทยในยุคสมัยใหม่และยุคหลังสมัยใหม่ในช่วงคริสต์ทศวรรษที่ 1980 เป็นต้นไป
“ตึกหุ่ยนต์มีความโดตเด่นเป็นเอกลักษณ์ โดยใช้วิธีการออกแบบที่สื่อให้เห็นถึงความก้าวหน้าทางวิทยาการด้านตอมพิวเตอร์ในสำนักงาน และเป็นหลักฐานที่สะท้อนถึงการนำไปใช้อ้างอิงเป็นบทเรียนและศึกษาด้านประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมในโรงเรียนสอนสถาปัตยกรรมหลายแห่ง เป็นหลักฐานที่สะท้อนถึงการยอมรับในระดับนานาชาติ มีการเผยแพร่ในสิ่งพิมพ์ในระดับนานาชาติมากมาย รวมถึงการยอมรับของพิพิธภัณฑ์ร่วมสมัยในต่างประเทตอาทิเช่น M+ ฮ่องกงนิทรรศการเวนิส เปียนาเล่ ชิตี้ออนเตอะมูฟ(ดู reference)” นายวีระพันธุ์กล่าว
นายวีระพันธุ์ กล่าวว่า การอนุรักษ์ ควรรักษาโครงสร้าง โดยเฉพาะกรอบอาคารรวม ทั้งองค์ประกอบสถาปัตยกรรมตั้งเดิมภายนอกอาคารทั้งหมด เพื่อให้ยังคงเป็นหลักฐานของความสำเร็จของการสร้างสรรค์งานสถาปัตยกรรมของไทย ที่เป็นที่ยอมรับและกล่าวถึงในระดับนานาชาติยุค 1980 (อ่านข่าว ชัชชาติ วาร์ปฟังกลุ่ม ‘รักษ์ตึกหุ่นยนต์’ แนะทำ Inventory list นักอนุรักษ์เผย เคยยื่นแล้ว แต่ไม่ได้ผล)
