หลังเลนส์ในดงลึก | ปริญญากร วรวรรณ
ผมเริ่มต้นทำงานเมื่อกว่าสามสิบปีที่แล้ว เป็นช่วงเวลาซึ่งเรียกได้ว่าอยู่ในยุคเริ่มต้นของหลายๆ สิ่ง โดยเฉพาะเรื่องการเอาจริงกับเรื่องการปกป้องดูแลสัตว์ป่าและแหล่งอาศัยของพวกมัน ผ่านไปร่วม 40 ปี งานที่เหล่าคนในป่าทำเห็นผล
วันนี้ เราไปป่าไหนๆ ก็พบกระทิง, ช้าง ตอนผมเริ่มต้นบนเขาใหญ่มีคนถ่ายภาพกระทิงฝูงเล็กๆ ได้ที่โป่งหนองผักชี คือความตื่นเต้น วันนี้ไปเพียงชายป่าห้วยขาแข้งก็เจอวัวแดงฝูงใหญ่ นกยูงจำนวนมาก เราพบเสือโคร่งบนถนนในป่าทับลาน พบเสือดาวบนทางในป่าแก่งกระจาน
ในหลายพื้นที่ ประชากรสัตว์ดูจะมากเกินด้วยซ้ำ การเพิ่มจำนวนสัตว์ป่าบางชนิด ในบางพื้นที่ เริ่มเป็นปัญหา เพราะพวกมันเพิ่มจำนวนแบบขาดสมดุล หลายแห่งมีเพียงสัตว์กินพืช ไร้สัตว์ผู้ล่าขนาดใหญ่ เหล่านี้เป็นปัญหาที่ต้องแก้ไข
เป็นงานที่ต้องทำแบบเข้าใจปัญหาอย่างแท้จริง
ในยุคเริ่มต้น จะพบกระทิง หรือวัวแดงไม่ใช่เรื่องง่าย ต้องเดินเข้าไปในป่าลึก ใช้เวลาเฝ้ารอ
ครั้งแรกที่พบกระทิงฝูง เป็นช่วงฤดูแล้ง ใบไม้ร่วงหล่น สภาพอากาศร้อนอบอ้าว ผมเฝ้ารอริมโป่งในป่าลึกหลายวัน กระทิงร่วม 20 ตัวออกมาในเวลาโผล้เพล้ พวกมันเข้ามากินน้ำในแอ่งเล็กๆ ด้วยท่าทางกระหาย
ที่ผมจำได้ดีคือ กระทิงที่เดินตามออกมา เป็นกระทิงอาวุโส มีกระทิงท่าทางแข็งแรงเดินประกบข้างๆ สองตัว กระทิงตัวอื่นที่กินน้ำอยู่ เงยหน้าและขยับออกห่างให้กระทิงอาวุโสเข้ามากิน
วันนั้น ผมเห็นเพียงภาพการอยู่ร่วมกันของกระทิง ผ่านมาหลายปี ผมจึงรู้ว่า นั่นคือบทเรียน เช่นเดียวกับอีกหลายๆ บทเรียนที่แสดงให้ผมเห็นตั้งแต่วันแรก ไม่ว่าจะเป็นกวางผาใช้เวลาส่วนใหญ่ยืนนิ่งๆ อยู่ริมหน้าผา เสือดาวนั่งเล่นกับผีเสื้อ
เห็นบทเรียนตั้งแต่วันแรก แต่ต้องใช้เวลาอีกนานหลายปีจึงจะเข้าใจ
ในป่าฤดูฝน เมื่อเข้าไปเพื่อทำงาน ไม่น่ารื่นรมย์นักหรอก บางแห่งราวกับป่าจะไม่อนุญาตให้สัญจรด้วยพาหนะ แม้แต่การเดินด้วยเท้าก็ยากจะข้ามลำห้วย บางช่วงเวลาฝนตกกระหน่ำ 24 ชั่วโมง การเดินทางเพียงระยะใกล้ๆ ก็ยากจะทำได้
หากจำเป็นต้องเข้าเมือง โอกาสที่จะติดอยู่ในหล่ม ลื่นไถลบนเนิน ต้นไม้ใหญ่ล้มขวาง
วินซ์ หรือรอกลากรถเสีย ฝนพรำๆ ต้องวิทยุขอความช่วยเหลือ ให้คนมาช่วยกัน “กระดี่” เป็นการนำรถขึ้นจากหล่มวิธีหนึ่ง เอาไม้ยาวแข็งๆ มางัดให้ล้อลอย นำหินหรือไม้มาหนุนให้ส่วนที่จมโคลนพ้นขึ้นมาบ้าง
ตลอดช่วงฤดูฝน การต้องอยู่ในหน่วยพิทักษ์ป่าเพื่อรอให้ฝนหยุด หรือระดับน้ำในลำห้วยลดลงบ้างเพื่อการเดินทางต่อ เป็นสิ่งที่ต้องทำบ่อยๆ
ในหน่วยมักจะเงียบสงบ เจ้าหน้าที่เกือบทั้งหมดจะออกลาดตระเวน ช่วงเวลาที่หน่อไม้ในป่าไผ่โผล่พ้นดิน กระทิงรู้ช่วงเวลาดี พวกมันจะวนเวียนอยู่แถวๆ นั้น
ส่วนวัวแดงก็จะเข้ามาในโป่งทุกๆ บ่าย
“พวกล่าเขาก็รู้ครับ เราจึงต้องไปเฝ้าระวัง” ชุดลาดตระเวนใช้เวลาในป่ามากกว่าอยู่ในหน่วย
การล่ากระทิง ไม่ใช่เพื่อเอาเนื้อ เขากระทิงมีมูลค่าสูง ส่วนใหญ่คือล่าตามใบสั่งเพื่อเอาเขา
โลกเดินทางมาถึงวันนี้ แต่ยังมีคนต้องการเขากระทิงเพื่อสะสม
บางบ่ายฝนหยุด แผงโซลาร์เซลล์ทำงานพอมีพลังงานบ้าง หัวค่ำ ผมอยู่ในโรงครัวที่ใช้เป็นที่กินข้าวด้วย หนูตัวโตวิ่งบนขื่อ
ใกล้ๆ ครัว ทุกหัวค่ำ เป็นเวลาที่ชะมดแผงหางปล้องตัวหนึ่งจะมา ผมเห็นมันนั่งนิ่งๆ มองมาทางผม ไม่ขยับ คงรอเวลาให้ครัวเงียบๆ ไม่มีคน จึงจะเข้ามาหาเศษอาหาร
บางวัน พรชัยที่ทำหน้าที่เฝ้าหน่วยคอยรับวิทยุ กลับห้องพักไปแล้ว ผมนั่งอยู่คนเดียว แต่ผมก็รู้ว่าไม่ได้อยู่ลำพัง
………
ใกล้ๆ หน่วยมีโป่ง ซึ่งช่วงนี้กลายเป็นโคลนเละๆ ตอนบ่ายๆ มีกระทิง 4-5 ตัวแวะเข้ามา ขนดำเป็นมัน ร่างกายสมบูรณ์ ย่ำลงไปในโป่ง ข้อเท้าขาวๆ ดูมอมแมมเพราะโคลน
ส่วนเก้ง ทำเพียงเดินเลาะๆ ไม่ลงไปในโป่ง โคลนลึกเกินกว่ามันจะชักเท้าขึ้นง่ายๆ
ปฏิทินข้างผนัง บอกวันที่ และบอกให้รู้ว่า เป็นวันขึ้น 15 ค่ำ ดวงจันทร์กลมโต ทอแสงนวลจะเป็นภาพที่ได้เห็นหากไม่ใช่ค่ำคืนที่ท้องฟ้าฉ่ำมัวด้วยเมฆฝน
เสียงกวางร้องแทรกความเงียบ แมลงกรีดเสียง จิ้งหรีดส่งเสียงแหลมๆ อีกชนิดที่มีมากคือริ้น มันรุมตอม
วันนี้ หลอดไฟดวงเดียว พอมีไฟเหลือ ผมลุกขึ้นปิดไฟ เปิดไฟฉายคาดหัว หันไปข้างครัว ดวงตาชะมดแผงหางปล้องสะท้อนแสงไฟ
ผมเดินข้ามสะพานไม้เล็กๆ มุ่งหน้ากลับห้องพัก หันไปดู ชะมดแผงหางปล้องนั่งอยู่บนโต๊ะที่เราใช้วางกับข้าว
ผมไม่เคยเห็นมันมากับชะมดตัวอื่น รายล้อมด้วยความมืดมิด ผมไม่รู้หรอกว่า มันรู้สึกอย่างไรหรือคิดอะไรอยู่ เหงาหรือไม่
ผมเห็นแต่ชะมดแผงหางดปล้องตัวหนึ่ง นั่งเพียงลำพัง
ถึงวันหนึ่งกระทิงชราตัวนั้น ทำให้ผมเห็นภาพตัวเอง ที่มีน้องๆ ช่วยแบกของ ช่วยทำงาน
กวางผา ยืนนิ่งๆ ริมหน้าผา สอนผมให้รู้จักที่จะอยู่กับความนิ่ง
ชะมดแผงหางปล้อง บอกให้รู้ว่า ผมไม่รู้หรอกว่า มันรู้สึกเช่นไร บางทีก็ไม่จำเป็นต้องอยากรู้ในสิ่งที่ไม่มีวันเข้าถึง
บทเรียนสำคัญที่ผมได้เรียนรู้คือ บทเรียนในป่านั้น จะสอนตั้งแต่วันแรก
แต่ผมต้องใช้เวลานานพอสมควรจึงจะเข้าใจ
เหมือนเป็นภาพมัวๆ เวลาจะช่วยให้ภาพที่เห็นตั้งแต่แรกนั้น “ชัดเจน”
