หินตั้ง เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในศาสนาผี 2,000 ปีมาแล้ว พบทั้งที่เมืองอู่ทอง (จ. สุพรรณบุรี), เมืองสุโขทัย (จ. สุโขทัย), แล้วยังมีที่เมืองลำปาง (จ. ลำปาง) ฯลฯ
เป็นวัฒนธรรมหินตั้ง มีทั่วไปในอุษาคเนย์ ก่อนรับพุทธ, พราหมณ์ จากอินเดีย
หินตั้ง เมืองสุโขทัย
หินตั้ง พบในวัดตะพานหิน บนยอดเขาตะพานหิน อยู่นอกเมืองเก่าสุโขทัย (จ. สุโขทัย) เป็นลักษณะทางเดินขึ้นจากตีนเขาถึงยอดเขา ทำด้วยแผ่นหินธรรมชาติขนาดใหญ่ ก่อเรียงเป็นสะพาน (จึงเรียกวัดตะพานหิน)
“แผ่นหินธรรมชาติสร้างเป็นบันไดคงมีก่อนสร้างวัด เป็นสิ่งน่าคิดย้อนขึ้นไปถึงสมัยวัฒนธรรมหินตั้ง—เป็นแหล่งศักดิ์สิทธิ์ที่คนยุคก่อนประวัติศาสตร์มากำหนดไว้ ก่อนการสร้างเมืองสุโขทัย”
อ. ศรีศักร วัลลิโภดม อธิบายไว้ในบทความเรื่อง “นครรัฐสุโขทัยในสยามประเทศ” พิมพ์ในเมืองโบราณ [ปีที่ 43 ฉบับที่ 2 (เมษายน-มิถุนายน) พ.ศ. 2560 หน้า 22]
หลังรับพุทธศาสนาจากอินเดียก็แปลงแหล่งหินตั้งเป็นพุทธสถาน เช่น สลักพระพุทธรูปแบบทวารวดี ครั้นถึงรัฐสุโขทัยก็สร้างพระอัฏฐารสดังเหลือซากทุกวันนี้
หินตั้ง เมืองอู่ทอง
เมืองอู่ทองเป็นชุมชนเมืองใหญ่ 2,000 ปีมาแล้ว นับถือศาสนาอะไร?
หลักฐานบอกว่านับถือศาสนาผี มีศาสนสถานเรียกหินตั้ง อยู่บนยอดเขาพุหางนาค (ทิวเขาพระ)
เพราะขณะนั้นราว พ.ศ. 500 ศาสนาจากอินเดียยังไม่แผ่เข้าไปถึงลุ่มน้ำแม่กลอง-ท่าจีนที่เมืองอู่ทอง กว่าศาสนาพุทธ, พราหมณ์ เข้าไปถึงก็ราวหลัง พ.ศ. 1000
พบหลักฐานธรณีวิทยา ระบุ อู่ทองเป็นเมืองเก่าแก่ที่สุดของไทยในภาคกลาง เติบโตขึ้นเป็นชุมชนเมืองขนาดใหญ่เมื่อ 2,000 ปีมาแล้ว ก่อนยุคทวารวดี ก่อนรับอารยธรรมพุทธ-พราหมณ์จากอินเดีย หักล้างแนวคิดของนักปราชญ์ฝรั่งเศสยุคอาณานิคมที่ว่าอุษาคเนย์ต้องเป็นอาณานิคมอินเดียถึงจะเจริญก้าวหน้า
ทั้งนี้เป็นข้อมูลใหม่ที่เกี่ยวกับกำเนิดและการร่วงโรยเสื่อมถอยของเมืองอู่ทอง (อ. อู่ทอง จ. สุพรรณบุรี) ที่ได้จากการศึกษาวิจัยทางวิทยาศาสตร์ด้านธรณีวิทยา โดยนักธรณีวิทยาแห่งสำนักงานทรัพยากรธรณี เขต 3 (ปทุมธานี) กรมทรัพยากรธรณี
หินตั้ง เมืองลำปาง
หินตั้ง ก่อนศาสนาพุทธ อ. ศรีศักร วัลลิโภดม ยังพบอีกที่ม่อนนะแฮ้ง อ. แจ้ห่ม จ. ลำปาง อยู่ในหนังสือ สร้างบ้านแปงเมือง (สำนักพิมพ์มติชน พ.ศ. 2560 หน้า 82-83) ทำหน้าที่ในศาสนาผี อย่างเดียวกับหินตั้งที่เมืองสุโขทัย กับเมืองอู่ทอง สุพรรณ
